Sprawozdawczość w operacjach finansowych JST (2)

Sprawozdanie Rb-ZN jest sprawozdaniem pomocniczym skierowanym do jednostek samorządu terytorialnego wykonujących zadania z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone odrębnymi ustawami.

Jednostki te sporządzają przedmiotowe sprawozdanie na podstawie własnej ewidencji księgowej oraz sprawozdań jednostkowych w zakresie zobowiązań oraz należności Skarbu Państwa i przekazują je właściwemu dysponentowi środków budżetu państwa w zakresie wykonywanych zadań zleconych.

Na jego podstawie dysponenci główni środków budżetu państwa sporządzają własne sprawozdania Rb-Z i Rb-N. Oznacza to, że dysponenci główni części budżetu państwa zlecający zadania jst będą mogli uzupełnić własne dane z zakresu zobowiązań i należności Skarbu Państwa o informacje przekazywane przez podmioty bezpośrednio realizujące zadania.

Funkcją tego formularza jest usprawnienie przepływu informacji pomiędzy jst a dysponentami głównymi budżetu państwa zlecającymi zadania m.in. z zakresu administracji rządowej. Z jednej strony jst nie będą musiały wykazywać w swoich sprawozdaniach zobowiązań oraz należności, które de facto stanowią zobowiązania i należności Skarbu Państwa, a z drugiej strony dysponenci zlecający zadania będą posiadali dane w wystarczającej szczegółowości aby móc je uwzględnić we własnych sprawozdaniach Rb-Z i Rb-N.

Kwartalne sprawozdanie o stanie zobowiązań i należności Skarbu Państwa tytułu wykonywania przez jednostki samorządu terytorialnego zadań zleconych składa się z trzech części:

I.    Identyfikacja podmiotu.

II.    Zobowiązania wg tytułów dłużnych

III.    Należności oraz wybrane aktywa finansowe.

I. Identyfikacja podmiotu.

Pierwsza część formularza służy identyfikacji jednostki składającej sprawozdanie. Należy podać nazwę, adres oraz numer identyfikacyjny jednostki. W prawym górnym rogu należy podać odbiorcę sprawozdania. W tej części zaznacza się również koniec okresu sprawozdawczego objętego sprawozdaniem, tj. numer kwartału oraz rok, jak również rodzaj sprawozdania (jednostkowe, łączne lub zbiorcze).

II. Zobowiązania wg tytułów dłużnych.

Ta część formularza stanowi wyciąg z formularza Rb-Z, obejmujący wybrane tytuły dłużne. Zobowiązania należy wykazać wg następujących dwóch tytułów dłużnych:

- kredyty i pożyczki – wiersz E2,

- zobowiązania wymagalne – wiersz E4.

Tak jak w sprawozdaniu Rb-Z zobowiązania wykazuje się wg wartości nominalnej, tj. w kwocie świadczenia głównego należnego do zapłaty w dniu wymagalności lub pozostałego do zapłaty na dzień sprawozdawczy bez należnego oprocentowania ani odsetek za zwłokę (stosuje się rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie szczegółowego sposobu ustalania wartości zobowiązań zaliczanych do państwowego długu publicznego, długu Skarbu Państwa, wartości zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji, Dz.U. 57, poz. 366).

Wierzyciele krajowi podzieleni są na tych należących do sektora finansów publicznych oraz na pozostałe podmioty. Taki podział wierzycieli umożliwia dokonywanie tzw. konsolidacji, tj. eliminacji wzajemnych zobowiązań pomiędzy podmiotami należącymi do tej samej grupy lub kategorii (np. jednostki działające w imieniu Skarbu Państwa, jednostki samorządowe), czy łącznie w ramach sektora finansów publicznych.

W ramach sektora finansów wyróżniono następujące grupy jednostek:

a)    grupa I – obejmująca organy władzy publicznej, organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, państwowe jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze państwowych jednostek budżetowych oraz państwowe fundusze celowe nieposiadające osobowości prawnej, inaczej jednostki reprezentujące Skarb Państwa,

b)    grupa II – obejmująca uczelnie publiczne, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej nadzorowane przez ministrów, centralne organy administracji rządowej, wojewodów, państwowe uczelnie medyczne lub państwowe uczelnie prowadzące działalność dydaktyczną i badawczą w dziedzinie nauk medycznych, państwowe instytucje kultury, państwowe instytucje filmowe, Polską Akademię Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne, instytucje gospodarki budżetowej oraz inne państwowe osoby prawne, w tym agencje państwowe i wykonawcze oraz fundusze celowe, utworzone na podstawie odrębnych ustaw, w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw państwowych, jednostek badawczo-rozwojowych, banków, spółek prawa handlowego,

c)    grupa III – obejmująca jednostki samorządu terytorialnego, samorządowe jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze samorządowych jednostek budżetowych, gminne, powiatowe lub wojewódzkie fundusze celowe, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej nadzorowane przez jednostki samorządu terytorialnego, samorządowe instytucje kultury oraz samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw, w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem banków oraz spółek prawa handlowego,

d)    grupa IV – obejmująca Zakład Ubezpieczeń Społecznych i fundusze zarządzane przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oraz Narodowy Fundusz Zdrowia.

Pozostałymi grupami wierzycielskimi są:

a) bank centralny – tj. Narodowy Bank Polski,

b) banki – wszelkie banki z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, niezależnie od formy organizacyjno-prawnej – tj. banki państwowe, banki spółdzielcze, banki w formie spółek akcyjnych,

c) pozostałe krajowe instytucje finansowe – to jest takie jednostki, które świadczą usługi finansowe (z wyłączeniem banków). Do tej grupy podmiotów zaliczają się w szczególności, mające siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, fundusze inwestycyjne, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, narodowe fundusze inwestycyjne, zakłady ubezpieczeń, towarzystwa emerytalne, fundusze emerytalne, domy maklerskie, 

d) przedsiębiorstwa niefinansowe – w tej grupie znajdują się podmioty, których główną działalnością jest produkcja i obrót dobrami lub świadczenie usług (z wyłączeniem usług finansowych), w szczególności przedsiębiorstwa państwowe, spółki, spółdzielnie, oddziały przedsiębiorców zagranicznych, osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na własny rachunek zatrudniające powyżej 9 osób (bez względu na wymiar etatu), grupy producenckie, niepubliczne szkoły wyższe, niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej, agencje (z wyjątkiem agencji państwowych, w tym wykonawczych), 

e) gospodarstwa domowe – czyli osoby lub grupy osób będące konsumentami lub producentami rynkowymi wyrobów i usług. Do tego sektora zaliczane są osoby fizyczne, w tym osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na własny rachunek zatrudniające do 9 osób włącznie oraz rolnicy indywidualni, niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej oraz szkoły niepubliczne prowadzone przez osoby fizyczne, o ile zatrudniają do 9 osób włącznie (bez względu na wymiar etatu) na koniec danego okresu sprawozdawczego. Kategoria ta obejmuje również pracowników zatrudnionych w jednostce sporządzającej sprawozdanie.

Klasyfikowanie wierzycieli osób fizycznych prowadzących działalność na własny rachunek do grupy przedsiębiorstw niefinansowych lub do gospodarstw domowych może nastręczać problemów. Przede wszystkim z tytułu braku wystarczających informacji co do rozmiarów zatrudnienia w danym podmiocie. Dlatego też, wprowadzono zasadę dopuszczającą stosowanie szacunków. Ponadto, przy obliczaniu zatrudnienia uwzględnia się etaty niezależnie czy stanowią one pełny lub  niepełny wymiar czasu pracy na koniec danego okresu sprawozdawczego. 

f) instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw domowych – do tej grupy zaliczane są wszelkie instytucje niekomercyjne stanowiące odrębne jednostki organizacyjne, które działają przede wszystkim na rzecz gospodarstw domowych (osób fizycznych) i są zaliczane do tzw. grupy prywatnych pozostałych producentów nierynkowych. Znajdują się w niej w szczególności związki zawodowe, fundacje, stowarzyszenia, partie polityczne, kościoły lub związki wyznaniowe mające uregulowane stosunki z Rzeczpospolitą Polską oraz kluby społeczne, kultury, rekreacyjne i sportowe; instytucje dobroczynne i inne organizacje społeczne oraz zawodowe finansowane z dobrowolnych wpłat pieniężnych lub w naturze od innych jednostek instytucjonalnych.

Wierzycieli zagranicznych, czyli podmioty mające status nierezydentów, należy podzielić na:

a) podmioty należące do strefy euro – czyli nierezydenci mający siedzibę lub miejsce zamieszkania w państwie członkowskim Unii Europejskiej, w którym obowiązującym środkiem płatniczym jest euro,

b) pozostałe podmioty zagraniczne – nierezydenci mający miejsce zamieszkania za granicą oraz osoby prawne mające siedzibę za granicą w innym państwie niż w państwie członkowskim Unii Europejskiej, o którym mowa powyżej.

Przy czym, poprzez określenie nierezydent należy rozumieć zarówno osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania za granicą oraz osoby prawne mające siedzibę za granicą, jak również wszelkie inne podmioty mające siedzibę za granicą, ale posiadające zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu. Do grupy nierezydentów zaliczane są również znajdujące się za granicą oddziały, przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa utworzone przez rezydentów, a także obce przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i inne obce przedstawicielstwa oraz misje specjalne i organizacje międzynarodowe korzystające z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych lub konsularnych.

Wiersz E2. Kredyty i pożyczki

Pierwszą kategorią zobowiązań przewidzianą w tym formularzu są „kredyty i pożyczki”.

W literaturze przedmiotu wyróżnia się trzy podstawowe cechy, które charakteryzują kredyty i pożyczki:

- ich warunki są albo ustalane przez instytucję udzielającą pożyczki/kredytu, albo negocjowane,

- inicjatywa dotycząca zaciągnięcia pożyczki/kredytu leży na ogół po stronie pożyczkobiorcy/kredytobiorcy,

- wobec wierzyciela stanowią bezwarunkowy oprocentowany dług, który trzeba spłacić w ustalonym terminie. 

W praktyce, wydaje się być mało prawdopodobne, aby jednostka samorządu terytorialnego realizująca zadanie zlecone mogła zaciągać w imieniu Skarbu Państwa zobowiązania w postaci pożyczek i kredytów. Jednakże, z uwagi na dostępności pożyczek, czy kredytów np. w ramach rachunków bankowych, wystąpienia takiej sytuacji nie można wykluczyć w 100%.

Czytaj także: Sprawozdawczość w operacjach finansowych JST (1) >>

Wiersz E4. Zobowiązania wymagalne

Pod pojęciem „zobowiązania wymagalne” należy rozumieć wszystkie bezsporne zobowiązania, których termin płatności dla dłużnika minął, a które nie zostały ani przedawnione, ani umorzone. 

W tym miejscu jednostki samorządu terytorialnego realizujące zadania zlecone mogą wykazywać wszelkie zaległości Skarbu Państwa np. z tytułu przekazania dotacji celowych na realizację zadań zleconych.

Przykład:

Na dzień 31.03.2010 r. wartość nieuregulowanych przez wojewodów płatności z tytułu składek na ubezpieczenia zdrowotne bezrobotnych niepobierających zasiłku wobec przykładowej jst wyniosła 17 tys. zł. 

W sprawozdaniu Rb-ZN na koniec I kw. 2009 r. jst wykaże kwotę 17 tys zł, w wierszu E4.2, w kolumnie 7 – grupa III, jako zobowiązanie Skarbu Państwa wobec jst realizującego zadanie zlecone. Oczywiście istotne jest aby w informacji łącznej wartości zobowiązań nie dublowały się. Dlatego, też jeżeli dany urząd wojewódzki posiada już informacje tego typu, swoje sprawozdanie Rb-Z sporządzi na podstawie własnej ewidencji, a z informacji zawartej w Rb-ZN nie skorzysta.

Ad. III. Należności oraz wybrane aktywa finansowe.

Ta część formularza stanowi wyciąg z formularza Rb-N, obejmujący wybrane należności i aktywa finansowe. 

Należności i aktywa finansowe w tej części formularza wykazuje się wg następujących trzech tytułów:

- gotówka i depozyty – wiersz N3,

- należności wymagalne – wiersz N4,

- pozostałe należności – wiersz N5.

Tak jak w sprawozdaniu Rb-N, wszelkie należności w sprawozdaniu Rb-ZN wykazuje się wg wartości nominalnej, tj. w kwocie świadczenia głównego należnego w dniu wymagalności lub pozostałego do zapłaty przez dłużnika na dzień sprawozdawczy bez należnego oprocentowania ani odsetek za zwłokę (stosuje się rozporządzenie wydane na podstawie art. 73 ust. 5 ustawy, jednak do czasu jego wydania zastosowanie ma rozp. Ministra Finansów z 20.6.2006 r., Dz.U. Nr 112, poz. 759).

Dłużnicy krajowi podzieleni są na te same grupy w ramach sektora finansów publicznych oraz na inne podmioty znajdujące się poza sektorem finansów publicznych, analogicznie jak to ma miejsce w przypadku zestawienia A.

Wiersz N3. Gotówka i Depozyty

W tej kategorii (wiersz N3.1) należy wykazać wartość środków pieniężnych w kasie jednostki na koniec okresu sprawozdawczego, które stanowią aktywa finansowe Skarbu Państwa w ramach realizowanych zadań zleconych. Z uwagi na układ formularza, stan gotówki powinien być wykazany wobec tego sektora, do którego należy jednostka sporządzająca sprawozdanie.

Jeżeli więc sprawozdanie sporządza jednostka budżetu lokalnego wówczas powinna wykazać stan gotówki w kasie w grupie III.

Kategoria depozyty rozróżnia depozyty na żądanie (wiersz N3.2) oraz depozyty terminowe (wiersz N3.3). Depozyty na żądanie należy rozumieć jako środki pieniężne zgromadzone głównie na rachunkach bankowych, które w każdej chwili mogą być zamienione na gotówkę w całości lub części bez znaczących ograniczeń, głównie dotyczy to sald na rachunku bieżącym jednostki.

Lokaty typu overnight, jak również wszelkiego rodzaju kaucje, o ile nie są terminowe, również powinny być wykazane w tej kategorii. Podkategoria depozyty terminowe obejmuje środki zgromadzone na lokatach bankowych, które nie mogą być oddane bezzwłocznie do dyspozycji jednostki, gdyż przeważnie ustanawiane są na stały okres lub objęte są okresowym terminem wypowiedzenia.

Ponadto, przedterminowe wycofanie środków przeważnie jest obarczone utratą całości lub części odsetek. W wierszu N3.3 należy również wykazać wszelkie depozyty złożone przez jednostkę w innych podmiotach w celu zabezpieczenia należytego wykonania umów, jeżeli uprzednio nie zostały wykazane w kategorii depozytów na żądanie.

W tej kategorii należy wykazać środki na rachunkach bankowych, które stanowią dochody budżetu państwa. Oczywiście, kolumna w której należy te wartości wykazać to kolumna 10 – banki.

Należy pamiętać, że wykazaniu w przedmiotowym sprawozdaniu podlegają tylko te środki lub należności, które są przypisane do Skarbu Państwa. Nie należy wykazywać wartości przypisanych budżetom jednostek realizujących zadania zlecone (te będą wykazane we własnym sprawozdaniu Rb-N jst).

Przykład

Jednostka samorządu terytorialnego posiadała na koniec marca 2010 kwotę 39.500 zł z tytułu opłat pobranych za wydanie dowodów osobistych. Przy czym, 10% tej kwoty znajduje się w kasie jednostki, a pozostała część na wydzielonym rachunku bankowym.

Zgodnie z zapisami ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego dochód jst z tego tytułu stanowi 5% wpływów uzyskanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej. W związku z powyższym, jst w sprawozdaniu Rb-ZN wykaże:

- w wierszu N3.1 - kwotę 3.752,50 zł środków SP w gotówce w kolumnie 7 – Grupa III, 

- wierszu N3.1 – kwotę 33.772,50 zł na rachunku bieżącym w kolumnie 10 – banki.

Wiersz N4. Należności wymagalne

W pozycji N4. Należności wymagalne Skarbu Państwa wykazuje się wg wartości nominalnej tylko te należności, których termin płatności dla dłużnika minął. Muszą one być bezsporne, ale nie mogą być przedawnione ani umorzone.

Zawarcie ugody pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem w sprawie restrukturyzacji należności lub ustalenie nowego harmonogramu spłaty powoduje, że należność uprzednio wymagalna przestaje taką być i nie podlega wykazaniu w wierszu N4.

Czytaj także: Klasyfikacja budżetowa w pytaniach i odpowiedziach >>

Wiersz N5. Pozostałe należności

Poprzez termin pozostałe należności należy rozumieć wszelkie inne należności nie objęte kategoriami wymienionymi w wierszach od 1 do 4. Chodzi tu zwłaszcza o należności, które nie stały się jeszcze wymagalne w rozumieniu kategorii N4., tzn. nie są przeterminowane lub mają odległy termin wymagalności. Chodzi tu głównie o należności niewymagalne z tytułów takich jak dostawy towarów i usług, podatki i składki na ubezpieczenia społeczne.

Przykład

Na koniec marca 2010 r. jst naliczyła 23.400 zł należności od dłużników alimentacyjnych, z czego 21.300 zł miało status „wymagalnych” w rozumieniu przedmiotowego rozporządzenia.

W sprawozdaniu Rb-ZN jst powinna wykazać:

- w wierszu N4.1 i w kolumnie 13 – gospodarstwa domowe kwotę 12.780 zł (jako 60% kwoty 21.300 zł należnej budżetowi państwa),

- w wierszu N5.3 i w kolumnie 13 - gospodarstwa domowe kwotę 1.260 zł (jako 60% kwoty 2.100 zł).