Transport publiczny w gminie, powiecie i województwie

Gmina jest właściwa m.in. w sprawie lokalnego transportu zbiorowego. Wykonywanie zadań publicznych może być realizowane w drodze współdziałania między jednostkami samorządu terytorialnego. Natomiast gminy, związki międzygminne oraz stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego mogą udzielać pomocy, w tym pomocy finansowej, sobie wzajemnie bądź innym jednostkom samorządu terytorialnego. Powiat wykonuje określone zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie transportu i dróg publicznych. Podobnie, jak gmina, powiat może zawierać porozumienia w sprawie powierzenia zadań publicznych z jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego, a także z województwem, na którego obszarze znajduje się terytorium powiatu. Samorząd wojewódzki natomiast wykonuje zadania w zakresie: dróg publicznych i transportu o charakterze wojewódzkim. Podobnie jak w przypadku gminy i powiatu województwo samorządowe może zawierać z innymi województwami oraz z jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego z terenu województwa porozumienia w sprawie powierzenia zadań publicznych.

Redakcja poleca: Przewodnik po zmianach przepisów 2015/2016 (książka)

W obszarach metropolitalnych czy też duży miastach gminy, organizując publiczny transport lokalny, często obsługują potrzeby ponadgminne. Samorządy gminne kreują rozwiązania w zakresie publicznego transportu zbiorowego, jednocześnie dofinansowują jego funkcjonowanie. Samorząd województwa ma jedynie podstawy prawne do organizowania i finansowania pasażerskich kolejowych przewozów regionalnych. W pasażerskim transporcie drogowym samorząd województwa wydaje tylko zezwolenia na regularne i regularne specjalne przewozy osób. W przypadku samorządów powiatowych i samorządu województwa można powiedzieć, że przepisy ustaw kompetencyjnych dopuszczają interpretację, zgodnie z którą samorządy tego szczebla nie mają obowiązku organizacji obsługi transportowej na swoim terytorium, z wyjątkiem organizacji kolejowych przewozów pasażerskich przez samorząd województwa. Warto zauważyć, że przy nie za wysokich środkach finansowych powoduje to praktycznie brak organizacji publicznego transportu zbiorowego o zadaniach ponadgminnych. W praktyce ten segment przewozów pasażerskich kształtowany jest przez rynek, w tym szczególności prywatnych przewoźników, a samorządy szczebla powiatowego i wojewódzkiego realizują wyłącznie rolę koordynatora rozkładów jazdy.

Komunikacja miejska

Przewoźnicy wykonujący regularne przewozy osób są zobowiązani podać do publicznej wiadomości rozkład jazdy środków transportowych przez zamieszczenie informacji na wszystkich dworcach i przystankach wymienionych w rozkładzie jazdy. Muszą również okresowo aktualizować i publikować informacje o wykonywanej komunikacji. Przewoźnik jest zobowiązany również podania do publicznej wiadomości, w sposób zwyczajowo przyjęty, ustalone lub stosowane przez niego taryfy lub cenniki. W rozkładzie jazdy przewoźnika wykonującego przewozy na liniach komunikacyjnych w komunikacji miejskiej określa się w szczególności informacje dotyczące nazwy linii komunikacyjnej określające przystanek początkowy i końcowy oraz co najmniej jeden przystanek pośredni, dzień wejścia w życie rozkładu jazdy, termin ważności rozkładu jazdy oraz dni, godziny, minuty odjazdu i przyjazdu środków transportowych albo częstotliwość ich kursowania oraz dokładnie wskazane miejsca odjazdu i przyjazdu. Warto pamiętać, że termin ważności rozkładu jazdy w transporcie drogowym powinien być zgodny z terminem ważności zezwolenia na wykonywanie przewozów regularnych lub przewozów regularnych specjalnych w krajowym transporcie drogowym. Przewoźnik podaje rozkład jazdy do publicznej wiadomości w formie ogłoszeń wywieszonych na dworcach i przystankach wymienionych w tym rozkładzie jazdy oraz w punktach sprzedaży biletów, co najmniej na siedem dni przed terminem jego obowiązywania. Rozkład jazdy może być ponadto podany do publicznej wiadomości w inny sposób zwyczajowo przyjęty, w szczególności w formie książek, broszur, ulotek, na nośnikach elektronicznych lub w formie informacji telefonicznej. Przewoźnik wykonujący regularny przewóz osób na liniach komunikacyjnych wykraczających poza granice gminy lub miasta, z wyłączeniem komunikacji miejskiej, corocznie aktualizuje informacje o treści rozkładu jazdy. Aktualizacja rozkładu jazdy powinna obowiązywać od czwartej niedzieli czerwca. Natomiast aktualizacja rozkładu jazdy w transporcie kolejowym powinna obowiązywać od niedzieli poprzedzającej dzień 16 grudnia. Przewoźnik może również wydawać regulaminy określające warunki obsługi podróżnych, odprawy oraz przewozu osób i rzeczy. Natomiast rada gminy określa przepisy porządkowe obowiązujące w gminnym transporcie zbiorowym. Przepisy porządkowe są uchwałą - aktem prawa miejscowego. Przepisy te najczęściej obowiązują na liniach komunikacyjnych gminnego transportu zbiorowego zarządzanych przez gminę, w tym liniach funkcjonujących na podstawie zawartych porozumień międzygminnych.

Przewóz w gminnym transporcie zbiorowym odbywa się środkami przewoźników wykonujących przewozy na terenie danej gminy przystosowanymi do przewozu osób w ramach przewozów regularnych lub okazjonalnych, według rozkładów jazdy zatwierdzonych przez gminę i podawanych do publicznej wiadomości w sposób zwyczajowo przyjęty.

Opłata za przejazd

Na podstawie przepisów ustawy z dnia 5 lipca 2001 r. o cenach, rada gminy może ustalać ceny urzędowe za usługi przewozowe transportu zbiorowego oraz za przewozy taksówkami na terenie gminy. W mieście stołecznym Warszawa uprawnienia te przysługują Radzie Warszawy. Rada powiatu może natomiast ustalać ceny urzędowe za usługi przewozowe transportu zbiorowego na terenie powiatu. Do kompetencji rady gminy należy również określenie strefy cen (stawki taryfowe) obowiązujących przy przewozie osób i ładunków taksówkami.

Opłaty za przejazd środkami publicznego transportu oraz zasady odpłatności za przejazdy środkami komunikacji zbiorowej rada gminy określa w drodze uchwały. Na podstawie takiej uchwały usługi przewozowe są wykonywane przez przewoźników, którzy zawarli umowy z gminą lub zarządcą komunikacji zbiorowej na terenie gminy.

Przewoźnicy wykonują usługi taborem tramwajowym, trolejbusowym lub autobusowym na liniach, w zależności od potrzeb gminy. Samorządy stosują również różne rodzaje biletów. Najczęściej są to:

- jednorazowe - uprawniające do jednego przejazdu,

- okresowe - uprawniające do wielokrotnych przejazdów w oznaczonym czasie.

Uprawnienia do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego w regularnych przewozach osób reguluje ustawa z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego, lecz jej przepisów, na podstawie art. 1 ust. 2, nie stosuje się do komunikacji miejskiej. W komunikacji miejskiej zastosowanie mają przepisy wielu innych ustaw, które uprawniają do bezpłatnych lub ulgowych przejazdów środkami komunikacji miejskiej różne grupy pasażerów. Podstawą będzie również uchwała rady gminy. Te najczęściej z opłat za komunikację zwalniają bądź też przyznają ulgi: parlamentarzystom, inwalidom wojennym i wojskowym, uczniom szkół, dzieciom, które nie ukończyły czterech lat, osobom, które ukończyły 70 lat, oraz pracownikom komunikacji.

Licencje i zezwolenia

Podjęcie i wykonywanie transportu drogowego wymaga uzyskania licencji, której udziela się na czas oznaczony, nie krótszy niż dwa lata i nie dłuższy niż 50 lat. Licencja udzielana jest w drodze decyzji administracyjnej przez starostę właściwego dla siedziby przedsiębiorcy. Wykonywanie przewozów regularnych na liniach komunikacji miejskiej wymaga ponadto posiadania zezwolenia wydanego przez burmistrza albo prezydenta miasta.

Zgodnie z ustawą o transporcie drogowym na przewozy regularne i przewozy regularne specjalne wymagane jest zezwolenie. Przewóz regularny jest to publiczny przewóz osób i ich bagażu wykonywany według rozkładu jazdy podanego przez przewoźnika do publicznej wiadomości co najmniej poprzez ogłoszenia wywieszone na przystankach i dworcach autobusowych, w którym należność za przejazd pobierana jest zgodnie z taryfą opłat podaną do publicznej wiadomości oraz z warunkami przewozu określonymi w zezwoleniu. Szczególnym rodzajem przewozu regularnego jest komunikacja miejska. Komunikacja miejska jest to przewóz regularny wykonywany w ramach lokalnego transportu zbiorowego w granicach administracyjnych miasta albo miasta i gminy lub też miast albo miast i gmin sąsiadujących, jeżeli zawarły one porozumienie lub utworzyły związek międzygminny w sprawie wspólnej realizacji komunikacji na swoim obszarze.

Natomiast przewóz regularny specjalny jest to niepubliczny przewóz regularny określonej grupy osób, z wyłączeniem innych osób, np. przewozy szkolne i pracownicze. Wykonywanie przewozów regularnych i przewozów regularnych specjalnych wymaga zezwolenia w krajowym transporcie drogowym - wydanego, w zależności od zasięgu tych przewozów odpowiednio przez:

- wójta - na wykonywanie przewozów na liniach komunikacyjnych na obszarze gminy,

- burmistrza albo prezydenta miasta - na wykonywanie przewozów na liniach komunikacyjnych w komunikacji miejskiej,

- burmistrza albo prezydenta miasta, któremu powierzono to zadanie na mocy porozumienia - na wykonywanie przewozów na liniach komunikacyjnych w komunikacji miejskiej,

- burmistrza albo prezydenta miasta, będącego siedzibą związku międzygminnego - na wykonywanie przewozów na liniach komunikacyjnych na obszarze gmin, które utworzyły związek międzygminny,

- starostę, w uzgodnieniu z wójtami, burmistrzami lub prezydentami miast właściwymi ze względu na planowany przebieg linii komunikacyjnej - na wykonywanie przewozów na liniach komunikacyjnych na obszarze powiatu,

- marszałka województwa, w uzgodnieniu ze starostami właściwymi ze względu na planowany przebieg linii komunikacyjnej - na wykonywanie przewozów na liniach komunikacyjnych wykraczających poza obszar co najmniej jednego powiatu, jednakże niewykraczających poza obszar województwa,

- marszałka województwa właściwego dla siedziby albo miejsca zamieszkania przedsiębiorcy, w uzgodnieniu z marszałkami województw właściwymi ze względu na planowany przebieg linii komunikacyjnej - na wykonywanie przewozów na liniach komunikacyjnych wykraczających poza obszar co najmniej jednego województwa.

Zezwolenie na wykonywanie przewozów regularnych i specjalnych wydaje się na wniosek przedsiębiorcy, po przedłożeniu odpowiednich dokumentów, a wśród nich m.in.:

- kopii licencji na transport drogowy osób (krajowy lub międzynarodowy),

- proponowanego rozkładu jazdy uwzględniającego przystanki, godziny odjazdów środków transportowych, długość linii komunikacyjnej podaną w kilometrach, i odległości między przystankami, kursy oraz liczbę pojazdów niezbędnych do wykonywania codziennych przewozów, zgodnie z rozkładem jazdy,

- schematu połączeń komunikacyjnych z zaznaczoną linią komunikacyjną i przystankami,

- potwierdzenia uzgodnienia zasad korzystania z obiektów dworcowych i przystanków, dokonanego z ich właścicielami i zarządzającymi,

Omawiane zezwolenia wydaje się na czas nie dłuższy niż pięć lat. W decyzji właściwy organ określa w szczególności warunki wykonywania przewozów; przebieg trasy przewozów, w tym miejscowości, w których znajdują się miejsca początkowe i docelowe przewozów oraz miejscowości, w których znajdują się przystanki - przy przewozach regularnych osób. Załącznikiem do zezwolenia jest obowiązujący rozkład jazdy.

Regulaminy i zasady przewozów

Podróżny ma obowiązek stosowania się do opracowanych i ogłoszonych przez przewoźnika regulaminów określających warunki obsługi podróżnych, odprawy oraz przewozu osób i rzeczy. Przewoźnik natomiast na podstawie przepisów porządkowych najczęściej zobowiązany jest m.in. do:

- punktualnych przyjazdów i odjazdów z przystanków zgodnie z rozkładem jazdy,

- umieszczania w widocznych miejscach tablic informacyjnych o trasie linii lub wyświetlania, w postaci elektronicznej, numeru linii oraz nazwy przystanku końcowego,

- udzielania podróżnym wyczerpujących informacji dotyczących usług przewozowych.

Przepisy miejscowe zezwalają również przewoźnikowi na umieszczanie reklam na szybach pojazdu w sposób nieograniczający podróżnemu orientacji w trasie przejazdu.

Najczęściej na ich podstawie podróżny zobowiązany jest do wsiadania i wysiadania z pojazdu wyłącznie na odpowiednio oznakowanych przystankach, po zatrzymaniu pojazdu i przy zachowaniu maksymalnej ostrożności posiadania w czasie przejazdu i okazywania na wezwanie osób upoważnionych przez przewoźnika ważnych dokumentów poświadczających uprawnienia do korzystania z bezpłatnych lub ulgowych przejazdów.

Przepisy porządkowe wydane przez radę gminy zawierają również postanowienia zabraniające podróżnym pewnych zachowań. Do najczęściej spotykanych można zaliczyć takie zakazy jak np.:

- zajmowania miejsca lub zachowywania się w sposób ograniczający kierowcy widoczność lub w inny sposób utrudniający prowadzenie pojazdu,

- dawania nieuzasadnionego sygnału odjazdu lub zatrzymania się,

- picia alkoholu, palenia tytoniu lub zażywania substancji odurzających,

- spożywania artykułów spożywczych mogących spowodować zanieczyszczenie odzieży innych podróżnych,

- zanieczyszczania lub zaśmiecania pojazdu oraz niszczenia znajdujących się w nim urządzeń, m.in. malowania i rysowania pojazdu i jego wyposażenia,

- żebrania i sprzedaży obnośnej,

Przepisy porządkowe zawierają również zasady dotyczące przewozu zwierząt i rzeczy.

To na ich podstawie zabronione jest przewożenie przedmiotów o wymiarach przekraczających wielkości ustalone przez przewoźnika, zwierząt niebezpiecznych, przedmiotów łatwo palnych, cuchnących, radioaktywnych, żrących, wybuchowych oraz innych materiałów niebezpiecznych, broni palnej lub gazowej, z wyjątkiem uprawnionych do tego funkcjonariuszy w czasie pełnienia służby oraz przedmiotów, które mogą wyrządzić szkodę innym podróżnym przez uszkodzenie lub zabrudzenie ich ciała lub odzieży.

Przewoźnik lub osoba przez niego uprawniona, legitymując się identyfikatorem umieszczonym w widocznym miejscu, może dokonywać kontroli dokumentów przewozu osób lub bagażu i w razie stwierdzenia braku odpowiedniego dokumentu przewozu albo dokumentu uprawniającego do przejazdu bezpłatnego lub ulgowego powinni pobrać właściwą należność za przejazd i opłaty dodatkowe.

Regionalne przewozy kolejowe

Zgodnie z ustawą z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (Dz.U. nr 86, poz. 789), organizowanie i dotowanie przewozów pasażerskich wykonywanych w ramach obowiązku służby publicznej oraz nabywanie kolejowych pojazdów szynowych, należy do zadań własnych samorządu województwa. Zadanie to finansowane jest z dochodów własnych samorządu województwa.

Organizowanie i dotowanie regionalnych kolejowych przewozów osób wykonywanych na podstawie umowy o świadczenie usług publicznych oraz nabywanie kolejowych pojazdów szynowych należy do zadań własnych samorządu województwa. Organ samorządu województwa oraz przewoźnik kolejowy wybrany do świadczenia usług publicznych, są zobowiązani zawrzeć umowę ramową o świadczenie usług publicznych na okres nie krótszy niż trzy lata, w terminie trzech miesięcy od dnia wyboru przewoźnika. Umowa ramowa o świadczenie usług publicznych określa w szczególności warunki i tryb zawarcia umowy, oraz planowane łączne nakłady finansowe. Ostateczną wysokość środków finansowych określa każdorazowo uchwała budżetowa. Samorząd województwa jest zobowiązany do planowania w uchwale budżetowej wydatków na spłatę zobowiązań wynikających z umowy ramowej o świadczenie usług publicznych w kolejnych latach obowiązywania umowy. Natomiast na podstawie umowy ramowej o świadczenie usług publicznych zawierana jest umowa o świadczenie usług publicznych na okres obowiązywania rozkładu jazdy pociągów określająca w szczególności wysokość dotacji, nie później niż w terminie jednego miesiąca przed wejściem w życie rozkładu jazdy pociągów. Przewoźnik kolejowy prowadzący inną działalność, oprócz przewozów wykonywanych na podstawie umowy o świadczenie usług publicznych, jest zobowiązany do: prowadzenia oddzielnej rachunkowości dla przewozów wykonywanych na podstawie umowy o świadczenie usług publicznych oraz nieprzeznaczania środków publicznych na inną działalność niż przewozy wykonywane na podstawie umowy o świadczenie usług publicznych. Kolejowe przewozy osób wykonywane w połączeniach międzywojewódzkich pociągami krajowymi, w których nie obowiązuje rezerwacja miejsc, są dotowane jako usługi publiczne z budżetu państwa. Powyższą umowę o świadczenie usług publicznych zawiera z przewoźnikiem kolejowym minister właściwy do spraw transportu, jednostka samorządu terytorialnego samodzielnie lub jednostki samorządu terytorialnego łącznie albo minister właściwy do spraw transportu i jednostka (jednostki) samorządu terytorialnego łącznie. Przewozy te mogą być również dotowane z dochodów własnych jednostek samorządu terytorialnego.

ZASADY WYKONYWANIA PRZEWOZÓW

W umowie z przewoźnikiem należy określić:

- szczegółowy opis zadania, w tym parametry oceny jakości usług i procedury ich oceny;

- wysokość dotacji za przewozy wykonywane w ramach obowiązku służby publicznej i terminy jej płatności;

- tryb kontroli wykonania zadania;

- sposób rozliczenia dotacji, zasady zwrotu niewykorzystanej części dotacji oraz sposób rozliczenia deficytu przewozów;

- skutki niewykonania lub nienależytego wykonania umowy;

- zakres i warunki korzystania z pojazdów kolejowych, stanowiących własność samorządu województwa, przekazanych przewoźnikowi do wykonania umowy.

PRAWO UE O TRANSPORCIE PUBLICZNYM

Przepisy prawne w Unii Europejskiej wprowadzają:

- uznanie transportu publicznego za usługę użyteczności publicznej,

- pełne kompetencje władz publicznych do kształtowania zintegrowanych systemów transportowych,

- wybór przewoźników w konkurencyjnej procedurze zamówień publicznych,

- finansowanie przez władzę publiczną regionalnych przewozów pasażerskich.

ORZECZNICTWO

Tylko gmina może ustalać ceny biletów

Jeżeli rada gminy skorzystała z możliwości stworzonej przez art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 5 lipca 2001 r. o cenach (Dz.U. z 2002 r. nr 97, poz. 1050 ze zm.) i ustali ceny urzędowe za usługi przewozowe transportu zbiorowego obowiązujące na terenie gminy, to ceny te obowiązywać będą również i komunalne jednostki świadczące usługi z zakresu komunikacji miejskiej. Gdy natomiast rada gminy nie podejmie uchwały na podstawie tegoż art. 8 ust. 1 ustawy o cenach, to wówczas obowiązana jest ustalić wysokość cen albo określić sposób ustalania cen za usługi z zakresu komunikacji miejskiej. Wyrok NSA z 19 lipca 2005 r., sygn. akt. T I OSK 130/05

Niedziałające kasowniki

Pasażer komunikacji miejskiej nie może odpowiadać za wadliwe działanie kasowników w pojazdach. Konserwacja i naprawa tych urządzeń należą do obowiązków przewoźnika.

Wyrok Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 18 maja 2007 r., sygn. akt. XVII Amc 82/2007

Jazda bez biletu

Kontrolerzy nie mogą przetrzymać gapowicza w autobusie, tramwaju lub pociągu w oczekiwaniu na przyjazd policjantów. Muszą umożliwić mu wysiadkę. Groźbą przetrzymania przez dłuższy czas w autobusie nie można też wymuszać uiszczenia na miejscu opłaty za jazdę na gapę.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 stycznia 2005 r., sygn. akt OPK 790/2004

Finansowanie przewozu

Gmina miejska, organizująca dojazd do miasta mieszkańcom sąsiednich gmin przez wydłużenie miejskich linii komunikacji zbiorowej, nie ma obowiązku finansowania z własnych środków, wynikających z tego tytułu, zwiększonych kosztów transportu i może w granicach ponoszonych kosztów ustalać wyższe ceny biletów za przejazd środkami komunikacji miejskiej na wydłużonych trasach.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego - Ośrodek Zamiejscowy we Wrocławiu z dnia 18 stycznia 1996 r., sygn. akt. SA/Wr 2601/95

Organizacja przewozów

Aby zostać przewoźnikiem, trzeba przewóz zorganizować. Potrzebny jest do tego środek komunikacji (np. autobus), pasażerowie, a także wyznaczone i zorganizowane miejsca do zatrzymywania się, by pasażerowie wysiedli i wsiedli. W sytuacji, gdy przewoźnik sam nie zorganizuje sobie takich miejsc, musi skorzystać z cudzych. A skoro korzysta, powinien za to płacić temu, kto je urządził i w związku z tym poczynił nakłady.

Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 9 listopada 2004 r., sygn. akt IV CK 160/2004

Ze środków publicznych mogą być finansowane lub współfinansowane inwestycje w zakresie rozwoju przewozów kolejowych, jeżeli wynika to z narodowych programów aktywizacji gospodarczej miast bądź regionów lub z Narodowego Planu Rozwoju.

Organizowanie przewozów

Zasady organizowania regionalnych kolejowych przewozów pasażerskich określone zostały w rozporządzeniu Rady Ministrów z dniu 21 kwietnia 2004 r. (Dz.U. z 2004 r. nr 95, poz. 953).Organizowanie regionalnych kolejowych przewozów pasażerskich jest zadaniem własnym samorządu województwa i polega to na:

- ustalaniu zapotrzebowania na przewozy,

- wyborze przewoźników i zawarciu z nimi umów na dotowanie przewozów,

- opracowaniu i wprowadzeniu przy współpracy z przewoźnikiem kolejowym planu połączeń kolejowych na obszarze województwa.

Przy ustalaniu zapotrzebowania na przewozy bierze się pod uwagę w szczególności takie czynniki, jak zaludnienie i układ przestrzenny sieci osadniczej; przestrzenne rozmieszczenie przedsiębiorców, szkół, urzędów administracji publicznej, instytucji kultury, ośrodków handlowych i miejsc wypoczynku oraz stopień bezrobocia strukturalnego i działania w celu jego zmniejszenia. Bardzo mocno pod uwagę władze samorządowe biorą wielkość i strukturę popytu na usługi przewozowe, z uwzględnieniem sezonowego i dobowego zróżnicowania oraz konkurencyjność i komplementarność innych niż kolej środków komunikacji. Pozostałe czynniki, które są brane pod uwagę, to strategia rozwoju infrastruktury transportowej w województwie, w tym transportu kolejowego; charakterystyka sieci linii kolejowych w województwie; potrzeba skomunikowania sąsiadujących ze sobą województw; oraz skomunikowania przewozów wykonywanych różnymi kategoriami pociągów czy innymi środkami transportu.

Tryb wyboru przewoźników określają przepisy o zamówieniach publicznych, z wyjątkiem przewozów wykonywanych przez przedsiębiorców, w których samorząd województwa samodzielnie lub w porozumieniu z samorządem innego województwa:

- dysponuje bezpośrednio większością głosów na zgromadzeniu wspólników albo na walnym zgromadzeniu przedsiębiorcy lub

- jest uprawniony do powoływania lub odwoływania większości członków zarządu przedsiębiorcy, lub

- jest uprawniony do powoływania lub odwoływania większości członków rady nadzorczej przedsiębiorcy.

Przy udzielaniu zamówienia publicznego na wykonywanie przewozów, oferty przewoźników powinny być oceniane z uwzględnieniem kryteriów określonych w specyfikacji istotnych warunków zamówienia, a w szczególności natomiast z uwzględnieniem wnioskowanej przez wykonawcę wysokości dotacji odniesionej do jednostki przyjętej do określenia wielkości dotowanych przewozów; oferty, która zaspokaja potrzeby przewozowe oraz oferowanej punktualności i częstotliwości kursowania pociągów. Dodatkowo ocenie podlegają takie czynniki jak oferowane wygody podróżowania. Chodzi tutaj przede wszystkim o liczbę miejsc siedzących w pojazdach kolejowych i ich przystosowanie do przewozu osób z ograniczoną możliwością poruszania się, w szczególności osób niepełnosprawnych, kobiet w ciąży i osób z małymi dziećmi. Nie bez znaczenia jest również wysokość kosztów świadczenia usług przewozowych oraz przewidywanych opłat za przejazd, jak również zakres korzystania z pojazdów kolejowych, stanowiących własność samorządu województwa i bezpieczeństwa pasażerów.

Umowy pomiędzy samorządem województwa a przewoźnikami powinny być zawarte nie później niż na sześć miesięcy przed wejściem w życie rozkładu jazdy. Plan regionalnych połączeń kolejowych, czyli rozkład jazdy połączeń, opracowywany jest przez przedstawicieli samorządu województwa przy współpracy z przewoźnikiem kolejowym na okres roczny. Zmiana rozkładu jazdy na kolejach odbywa się w drugą niedzielę grudnia każdego roku. Urzędy marszałkowskie opracowuje założenia do rozkładu jazdy pociągów regionalnych kierując się następującymi kryteriami:

- potrzebami przewozowymi mieszkańców województwa ustalanymi w drodze badań regionalnych pociągów pasażerskich na terenie województwa,

- opiniami samorządów powiatowych,

- analizą oferty przewozowej wszystkich przewoźników autobusowych,

- potrzebą skomunikowania z pociągami dalekobieżnymi,

- potrzebą skomunikowania z przewoźnikami autobusowymi.

Przepisy europejskie

Artykuł 73 Traktatu Rzymskiego podkreśla znaczenie transportu kolejowego, drogowego i śródlądowego dla rozwoju wspólnoty. Dopuszcza on dla zbiorowych form transportu pomoc jako rekompensatę z tytułu pełnienia obowiązków związanych z pojęciem użyteczności publicznej polegającej na przydzielaniu w drodze zamówienia publicznego zadań przewozowych rynkowym firmom transportowym według zapotrzebowania, jakie zgłasza administracja publiczna. Wsparcie finansowe polega na rekompensacie przewoźnikowi strat, jakie ponosi stosując się do zasad użyteczności publicznej, bądź na takim kształtowaniu systemu obsługi, aby przewoźnik mógł osiągać przychody wystarczające do pokrycia kosztów, nawet przez ograniczenie dostępu innych podmiotów do rynku. Artykuł 73 jest traktowany jako wyjątek od reguły preferowanej otwartej, wolnej konkurencji w gospodarce UE. Problematyka komunikacyjna zawarta jest w kilku grupach rozporządzeń, a więc aktach prawa wiążących poszczególne kraje członkowskie i dyrektyw. Należą do nich:

- Rozporządzenie nr 1191/69 zmienione przez rozporządzenie nr 1893/91 dotyczące postępowania państw członkowskich dotyczących obowiązków związanych z pojęciem użyteczności publicznej w transporcie kolejowym, drogowym i żegludze śródlądowej.

- Dyrektywa nr 93/38 dotycząca koordynacji procedur zawierania kontraktów na usługi publiczne, w tym transportowe.

- Rozporządzenie 1107/70 w sprawie przyznawania pomocy i zwrotów za realizację obowiązków wynikających ze świadczenia usług publicznych w transporcie kolejowym, drogowym i żegludze śródlądowej.

- Rozporządzenie nr 1017/68 w sprawie stosowania reguł konkurencji w transporcie kolejowym, drogowym i żegludze śródlądowej.

- Dyrektywa nr 96/26 zastąpiona przez Dyrektywę 98/76 dotycząca dostępu do zawodu przewoźnika w transporcie drogowym, a także wzajemnego uznawania dyplomów, certyfikatów i innych dokumentów ułatwiających przewoźnikowi swobodne korzystanie z prawa do wykonywania przewozów krajowych i międzynarodowych.

Rozporządzenie 1893/91 wprowadziło kontrakty na realizację usług w ramach obowiązków użyteczności publicznej. Jako metodę pozyskiwania kontraktów wskazano zamówienia publiczne realizowane w trybie przetargów. Oznacza to dostęp do wsparcia finansowego dla przewoźnika realizującego zadanie użyteczności publicznej tylko poprzez konkurencyjną procedurę przetargu. Z kolei procedury przetargowe w UE regulowane są dyrektywami. Podstawowa Dyrektywa 93/38 dotyczy koordynacji procedur kontraktów na usługi publiczne. Rozporządzenie 1107/70 ustala, iż przyznawanie środków pomocowych jest dopuszczalne jedynie w formie rekompensaty za obciążenia finansowe wynikające z obowiązku świadczenia usług użyteczności publicznej lub w celu podjęcia działań związanych z koordynacją rynku usług transportowych.

Rozporządzenie 1017/68 określa zasady konkurencji, które w odniesieniu do transportu zbiorowego nakazuje wybór przewoźników na określone trasy lub obszary wg zamówienia określonego przez władzę publiczną. Zamówienie to winno być przydzielone w konkurencyjnej procedurze publicznej, przy czym kryteria dotyczą ilości, jakości, standardu i ceny usługi. W zamówieniu można narzucić pewne parametry obsługi (np. częstotliwość kursowania, porę dnia obsługi, stosowanie ulg, taryfę) za cenę pokrycia różnicy między dochodami, jakie przewoźnik uzyska ze świadczonych w tych warunkach usług, a uzasadnionymi kosztami. Dyrektywa nr 98/76 zmieniająca Dyrektywę nr 96/26 reguluje dostęp do zawodu przewoźnika w drogowym transporcie pasażerskim oraz wzajemne uznawanie dyplomów, certyfikatów i innych dokumentów formalnych kwalifikacji dla ułatwienia przewoźnikom wykonywania przewozów krajowych i międzynarodowych. Określa ona minimalne wymagania stawiane przewoźnikom chcącym świadczyć usługi transportu pasażerskiego w Unii Europejskiej. Wymagania te to przede wszystkim dobra reputacja, kondycja finansowa, profesjonalne kompetencje.

ŁUKASZ SOBIECH

lukasz.sobiech@infor.pl

PODSTAWA PRAWNA

- Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (Dz.U. z 2000 r. nr 50, poz. 601 ze zm.).

- Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (Dz.U. z 2004 r. nr 204, poz. 2088 ze zm.).

- Ustawa z dnia 5 lipca 2001 r. o cenach (Dz.U. z 2001, nr 97, poz. 1050 ze zm.).

- Rozporządzenie ministra transportu i budownictwa z dnia 13 stycznia 2006 r. w sprawie treści, sposobów i terminów ogłaszania rozkładów jazdy oraz ich aktualizacji, warunków ponoszenia kosztów związanych z zamieszczaniem informacji dotyczących rozkładów jazdy oraz podawaniem rozkładów jazdy do publicznej wiadomości (Dz.U. z 2006 r. nr 12, poz. 79).