Klimat nie czeka, a polityka klimatyczna Europy Środkowo-Wschodniej stoi na rozdrożu. Nowy raport ujawnia, że region marnuje swoje szanse na dekarbonizację i zrównoważony rozwój. Choć konkurencyjne rynki energii mogą redukować emisje szybciej, prywatny sektor wciąż napotyka na liczne bariery, które hamują tempo zmian. Czas na pilną rewizję polityki klimatycznej!
- Bariera po barierze. Co blokuje sektor prywatny w Europie Środkowo-Wschodniej?
- Potrzeba integracji i modernizacji. Infrastruktura energetyczna w cieniu wyzwań
- Nowe ramy polityczne, czyli jak Europa Środkowo-Wschodnia może stać się zieloną strefą ekonomiczną?
Zmiany klimatu są niezaprzeczalne, a działalność człowieka odgrywa w nich znaczącą rolę. Jednak obecna polityka klimatyczna nie wykorzystuje pełnego potencjału podmiotów sektora prywatnego – inwestorów, przedsiębiorstw i konsumentów – do skutecznego rozwiązania tego problemu. Jest to główna teza opublikowanego niedawno raportu konsorcjum siedmiu wolnorynkowych think tanków z Polski, Bułgarii, Rumunii, Czech, Słowacji, Węgier i Ukrainy, koordynowanego przez Warsaw Enterprise Institute.
Raport zatytułowany „Energizing the Energy Sector in Central-Eastern Europe” podkreśla, że konkurencyjne rynki energii elektrycznej dekarbonizują się o 66% szybciej niż rynki niekonkurencyjne. Pomimo tego region Europy Środkowo-Wschodniej nie wykorzystał jeszcze w pełni swojego potencjału rynkowego. Naukowcy zidentyfikowali 40 różnych barier, które utrudniają konkurencję, zwiększają koszty biznesowe i zniechęcają prywatne inwestycje, spowalniając tym samym dekarbonizację w tych krajach.
Bariera po barierze. Co blokuje sektor prywatny w Europie Środkowo-Wschodniej?
Wolność gospodarcza w regionie Europy Środkowo-Wschodniej jest zróżnicowana. Najwyżej plasują się Czechy ze stosunkowo zliberalizowanym rynkiem, mniejszymi barierami wejścia na rynek i bardziej przejrzystymi przepisami. Jednak nawet tutaj nadal istnieją znaczące przeszkody. Przykładowo, ukończenie projektu farmy wiatrowej zajmuje co najmniej siedem lat z powodu biurokratycznych opóźnień. Rumunia, z umiarkowanymi barierami, prezentuje ogólnie korzystny klimat inwestycyjny. Dla kontrastu, Węgry są najmniej wolnym gospodarczo krajem, charakteryzującym się rozległą kontrolą rządową i częstymi zmianami legislacyjnymi, co tworzy niestabilne środowisko dla inwestorów. Bułgaria stoi w obliczu poważnych wyzwań, w tym wysokiej biurokracji i niestabilności regulacyjnej, co dodatkowo zniechęca prywatne inwestycje.
W Polsce rynek energetyczny jest skutecznie znacjonalizowany, a spółki państwowe produkują około 70% energii w kraju, marginalizując prywatne inwestycje. Uznaniowa władza urzędników państwowych blokuje również prywatne inwestycje w nowe moce energetyczne, takie jak małe reaktory modułowe (SMR).
Potrzeba integracji i modernizacji. Infrastruktura energetyczna w cieniu wyzwań
Wspólnym wyzwaniem dla wszystkich krajów Europy Środkowo-Wschodniej jest infrastruktura. Na region ten przypada zaledwie 13% wewnętrznej przepustowości połączeń międzysystemowych UE, mimo że stanowi on 28,64% ludności UE, 15% jej PKB i 17% zapotrzebowania na energię elektryczną. Modernizacja sieci oraz lepszy dostęp do gruntów i połączeń mają zasadnicze znaczenie dla ułatwienia transformacji energetycznej.
Raport krytycznie analizuje wpływ polityki klimatycznej UE na konkurencję na rynkach energetycznych Europy Środkowo-Wschodniej. Podczas gdy UE promuje otwartość i integrację rynku, zezwala również na programy zakłócające rynek, takie jak system handlu uprawnieniami do emisji (ETS) i mechanizm dostosowywania cen na granicach emisji dwutlenku węgla (CBAM).
Nowe ramy polityczne, czyli jak Europa Środkowo-Wschodnia może stać się zieloną strefą ekonomiczną?
Raport opowiada się za „paktem na rzecz wolności” między krajami Europy Środkowo-Wschodniej w celu zintegrowania ich polityk gospodarczych związanych z rynkiem energii, przedstawiając Europę Środkowo-Wschodnią jako zjednoczoną specjalną strefę ekonomiczną. Ramy te zharmonizowałyby przepisy i rozwiązania podatkowe, wspierając spójny, wzajemnie połączony ekosystem energetyczny dla ponad 110 milionów ludzi i zmniejszając emisje CO2.
Kluczowe zalecenia zawarte w raporcie obejmują:
- Usuwanie barier dla inwestycji – uproszczenie ram regulacyjnych i ograniczenie biurokracji w celu przyciągnięcia prywatnych inwestorów;
- Tworzenie zachęt finansowych – opracowanie instrumentów finansowych w celu skierowania kapitału na badania, rozwój i modernizację infrastruktury energetycznej;
- Stopniowe wycofywanie subsydiów – wyeliminowanie zakłóceń rynku i promowanie uczciwej konkurencji poprzez stopniowe wycofywanie subsydiów;
- Ponowna ocena polityki klimatycznej UE – ocena skuteczności ETS i CBAM oraz dostosowanie stawek VAT w celu zmniejszenia obciążenia konsumentów.
Szacuje się, że aby złagodzić negatywne skutki zmian klimatycznych, potrzebne jest 100 miliardów dolarów rocznie na badania i rozwój w zakresie czystej energii. Nawet w obecnych niesprzyjających warunkach 77 proc. firm w regionie Europy Środkowo-Wschodniej inwestuje w rozwój biznesu, a kapitał prywatny odpowiada za prawie 70 proc. inwestycji w odnawialne źródła energii. Tendencja ta podkreśla potencjał polityki rynkowej w zakresie przyciągania większej ilości kapitału prywatnego, co prowadzi do obniżenia cen energii i złagodzenia ubóstwa energetycznego, które jest istotnym problemem w regionie.
Raport (w wersji anglojęzycznej). Zachęcamy także do zapoznania się ze skrótem raportu (polska wersja językowa).