Praca zmianowa – czy ma wpływ na kondycję organizmu? Okazuje się, że tak. Naukowcy ustalili, że praca w nocy, przy sztucznym oświetleniu, a także jej nieregularność zaburza zegar biologiczny człowieka i może odbić się na zdrowiu. Jakie są skutki pracy zmianowej? Czy da się ich uniknąć?
- Praca zmianowa a naturalny rytm organizmu
- Niepokojące objawy pracy zmianowej
- Praca zmianowa i choroby cywilizacyjne
- Wpływ pracy zmianowej na sprawność umysłową
- Nocna zmiana a wypadek przy pracy
- Eliminacja negatywnych skutków pracy zmianowej
Praca zmianowa jest bardzo popularna – wykonuje ją ponad 20 proc. czynnych zawodowo Europejczyków. W Polsce według danych Eurostatu z 2015 roku –wykonywanie pracy zmianowej deklarowało 30 proc. populacji czynnej zawodowo.
Praca zmianowa a naturalny rytm organizmu
W opinii ekspertów praca zmianowa zaburza naturalny, wewnętrzny rytm organizmu. Efektem obowiązków wykonywanych nocą jest brak odpoczynku pracownika w momencie, w którym domaga się tego jego zegar biologiczny. Mimo że osoba pracująca na zmiany odsypia to po powrocie do domu, to jednak sen (tzw. sen kompensacyjny) w ciągu dnia, charakteryzuje się mniejszą wartością niż sen w nocy. Badania dowiodły, że pracownik dwuzmianowy przeznacza na sen średnio 5-7 godzin mniej, niż pracownik wykonujący swoje obowiązki stale w tych samych godzinach. Brak dostatecznej ilości snu wraz z niską jakością odpoczynku sprawia, że pracownicy zmianowi mogą odczuwać objawy świadczące o problemach zdrowotnych.
Nie bez znaczenia jest wiek. Tolerancja pracy zmianowej przez organizm zmniejsza się wraz z wiekiem. U seniorów chronotyp przesuwa się w stronę skowronka, co oznacza, że naturalnym dla nich staje się wczesne kładzenie się spać i wczesne wstawanie. Z takiego powodu praca w nocy jest uciążliwa szczególnie dla osób 45+.
Niepokojące objawy pracy zmianowej
Objawy, które powinny wzbudzić niepokój u pracownika zmianowego to:
- brak apetytu bądź ciągły głód, bóle żołądka, zaburzenia trawienia, zaparcia (jelita i żołądek, przyzwyczajają się do nocnego odpoczynku i przestają prawidłowo funkcjonować);
- bezsenność – spowodowana często warunkami nieprzystającymi do odpoczynku (zwiększony poziom hałasu z otoczenia, dopływ światła dziennego);
- przemęczenie, drażliwość – związane z kłopotami z zasypianiem czy obniżoną zdolnością do regeneracji;
- podwyższone ciśnienie – zachwiany rytm dobowy wpływa na odmienne funkcjonowanie serca i naczyń;
- nieprawidłowe wyniki badań hormonalnych – dochodzi do rozregulowania układu hormonalnego pod wpływem niestandardowych i zmiennych godzin pracy.
Praca zmianowa i choroby cywilizacyjne
Pracujący w systemie zmianowym często uskarżają się na problemy z układem pokarmowym. Nieregularne spożywanie posiłków, potraw typu instant, napojów pobudzających – skutkuje rozwojem chorób układu pokarmowego (m.in. zgaga, wrzody).
Kolejnym z problemem jest wzrost ryzyka wystąpienia nadciśnienia tętniczego i chorób sercowo-naczyniowych. Nieprawidłowe godziny snu, nieregularne posiłki, stres czy też brak regularnej aktywności fizycznej mogą wpływać na wzrostu ciśnienia krwi i narażać serce na dodatkowe obciążenie.
Choroby nowotworowe to następny negatywny czynnik związany z pracą zmianową – nieprawidłowy rytm dobowy zakłócający produkcję hormonów oraz zaburzenia snu mogą wpływać na procesy naprawcze w organizmie i zwiększać ryzyko rozwoju niektórych rodzajów nowotworów.
Praca zmianowa to także psychiczne skutki – zachwiany rytm snu, brak stabilności i trudności w utrzymaniu harmonii między życiem zawodowym a prywatnym mogą wywołać u pracownika, zaburzenia nastroju i wiele innych związanych ze zdrowiem psychicznym problemów zdrowotnych.
U pracowników zmianowych występuje ponadto większe ryzyko otyłości. Brak regularnych posiłków, nieregularne godziny snu oraz stres – przyczyniają się do nabrania niezdrowych nawyków żywieniowych i co za tym idzie – prowadzić do nadmiernego przybierania na wadze.
Wpływ pracy zmianowej na sprawność umysłową
Sprawność umysłowa człowieka, jak wykazali naukowcy – jest największa w ciągu dnia a najmniejsza w środku nocy. Między 14-15 ulega niewielkiemu pogorszeniu czas reakcji na dźwięk czy koordynację wzrokowo-ruchową. Wpływ na taki stan rzeczy może mieć rodzaj pracy, konkretnie towarzyszące jej zmęczenie czy znudzenie (największe między 16-18).
Nocą sprawność umysłowa znacznie się pogorsza (najgorzej jest między 1-3 w nocy). Wypełnianie obowiązków w porach, gdy natężenie procesów fizjologicznych jest obniżone a sprawność umysłowa najniższa – wywołuje skutki biologiczne wynikające z niezgodności faz rytmów czynności fizjologicznych oraz zmiany rytmów okołodobowych. Co to oznacza dla pracodawcy? Może wywoływać m.in. absencję chorobową pracownika i jego mniejszą wydajność w pracy.
Nocna zmiana a wypadek przy pracy
Na nocnych zmianach częściej dochodzi do wypadków, których przyczyną jest tzw. błąd ludzki. Jak tłumaczą eksperci, ilość błędów popełnianych przez pracowników zmianowych ma ścisły związek z porą doby, w jakiej jest wykonywana praca. Niesie to za sobą zagrożenie dla ich zdrowia czy też gorszy związek z krzywą dobowej zdolności do pracy fizycznej jak i umysłowej.
Eliminacja negatywnych skutków pracy zmianowej
Nie da się całkowicie zniwelować negatywnych skutków pracy zmianowej, bo organizm nie przystosował się do wykonywania pracy fizycznej czy umysłowej z tą samą efektywnością o dowolnej porze doby. Taka praca to zawsze stres i zakłócenia w przebiegu rytmów okołodobowych. Co zatem robić? Pamiętać m.in. o odpowiedniej, zbilansowanej diecie. Ostatni posiłek jeść 2-3 godziny przed snem. Pierwszy zaś godzinę po wstaniu z łóżka. Pamiętać o aktywności fizycznej. Badać się regularnie, zwłaszcza, gdy organizm wysyła jakiekolwiek sygnały mogące świadczyć o chorobie.
Więcej ważnych informacji znajdziesz na stronie głównej Inforu