Skarb państwa i jednostki samorządu terytorialnego uczestniczą w prowadzeniu działalności gospodarczej za pośrednictwem innych podmiotów, które mają osobowość prawną, takich jak: spółka akcyjna, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, przedsiębiorstwo państwowe.
Osobowe spółki handlowe (spółka jawna, spółka komandytowa, spółka partnerska, spółka komandytowo-akcyjna) są formami prowadzenia działalności gospodarczej nastawionymi na stałe i osobiste zaangażowanie wspólników w taką działalność. Taka forma działalności wiąże się też z ich osobistą odpowiedzialnością za zobowiązania spółki. Zaangażowanie skarbu państwa czy jednostek samorządu terytorialnego w działalność gospodarczą polega na przekazaniu na ten cel części własności publicznej w postaci na przykłąd własności nieruchomości, środków finansowych, akcji lub udziałów w spółkach handlowych czy też innych praw majątkowych z przeznaczeniem na zawiązanie spółki lub też przystąpienie do niej.
Osobista odpowiedzialność wspólników w spółkach osobowych (w spółce jawnej – wszystkich wspólników; w spółce komandytowej i komandytowo-akcyjnej – komplementariuszy; w spółce partnerskiej – partnerów), a więc odpowiedzialność całym swoim obecnym i przyszłym swoim majątkiem jest istotną przeszkodą w angażowaniu się skarbu państwa i jednostek samorządu terytorialnego w takiego rodzaju spółki. Majątek publiczny jest zabezpieczeniem prawidłowego wykonywania przez organy władzy publicznej ich funkcji i nie powinien służyć realizacji innych celów niż publiczne.
Istotną przeszkodą w angażowaniu się władz publicznych w takie spółki jest również wymóg osobistej pracy na rzecz takiej spółki w postaci prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji. Trudno sobie wyobrazić, na czym mógłby polegać osobisty wkład pracy np. ministra – członka rządu, w takiej spółce. Skądinąd przepisy antykorupcyjne – ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne – zakazują funkcjonariuszom publicznym prowadzenia działalności gospodarczej osobiście i na rzecz spółek handlowych.
Z tych względów skarb państwa i jednostki samorządu terytorialnego uczestniczą w prowadzeniu działalności gospodarczej za pośrednictwem innych podmiotów, które mają osobowość prawną, takich jak: spółka akcyjna, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, przedsiębiorstwo państwowe i za zobowiązania których – co do zasady – ani skarb państwa, ani jednostki samorządu terytorialnego nie ponoszą odpowiedzialności. Ryzyko w takiej działalności ograniczone jest bowiem do niepowodzenia całej inwestycji i utraty wyłożonego kapitału, bez konieczności angażowania majątku publicznego.
Na takim też założeniu oparte są przepisy art. 1 ust. 1 i art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji, które dopuszczają komercjalizację przedsiębiorstwa państwowego jedynie w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółkę akcyjną.
Z oczywistych względów ani skarb państwa, ani jednostki samorządu terytorialnego nie mogą zostać partnerami w spółce partnerskiej, gdyż jest to spółka wyłącznie dla osób fizycznych i to wykonujących swoją działalność w ramach tzw. wolnych zawodów.
Teoretycznie istnieje za to możliwość udziału skarbu państwa i jednostek samorządu terytorialnego w spółce komandytowo-akcyjnej, jako akcjonariusz, gdyż nie odpowiadają oni za zobowiązania takiej spółki handlowej, a jedynie są dostarczycielami kapitału.
Marcin Przychodzki
radca Prokuratorii Generalnej