Polska do 2013 roku wyda na szkolenia m.in. aktywizujące bezrobotnych, podnoszące kwalifikacje pracowników przedsiębiorstw oraz zapobiegające wykluczeniu społecznemu ponad 11 mld euro. Kwota ta jest rekordowo duża i w prawie 30 proc. została już wydana.
Eksperci ostrzegają jednak, że część tych pieniędzy nie jest wydawana efektywnie. Niepokojące jest też to, że nikt nie bada skuteczności szkoleń współfinansowanych przez UE.
Pocieszające wskaźniki
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (MRR) nie ma danych dotyczących skuteczności wykorzystania środków Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS). Ministerstwo wskazuje jednak, że wskaźnik zatrudnienia osób w wieku produkcyjnym wzrósł z 52,8 proc. w 2005 roku do 59,2 proc w 2008 roku. Z kolei wskaźnik zagrożenia ubóstwem obniżył się w tym okresie z 21 proc. do 17 proc.
– Nie możemy ocenić, jaka jest w tym zasługa EFS – przyznaje Jarosław Pawłowski, wiceminister rozwoju regionalnego.
MRR nie ma metodologii, która pozwoliłaby ocenić efekty szkoleń oraz ich trwałość, zwłaszcza że kończą się dopiero pierwsze projekty, które otrzymały dofinansowanie w obecnej perspektywie finansowej. Jednak, jak zapewnia Jarosław Pawłowski, w 2010 roku do użytku ministerstwa, wojewódzkich urzędów pracy i urzędów marszałkowskich zostanie oddana ogólnopolska baza danych o uczestnikach unijnych szkoleń, dzięki której będzie możliwe śledzenie, jak radzą sobie oni na rynku pracy.
Działanie po omacku
Na razie nie ma też danych dotyczących skuteczności EFS, które mierzą wskaźnik zatrudnienia przeszkolonych osób. Jedyne dostępne dane dotyczą poprzedniego okresu programowania, kiedy 42 proc. osób przeszkolonych za środki UE skutecznie podjęło zatrudnienie. Nie powstała nawet metodologia badania skuteczności szkoleń i innych instrumentów rynku pracy, którą w ramach jednego z projektów systemowych ma opracować Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich. Projekt ruszy w tym roku.
– Unijne środki są więc wydawane bez sprawdzania efektywności. Za dwa lata, kiedy zakończy się projekt, większość unijnych pieniędzy zostanie już wydana – podkreśla Urszula Sztanderska z Uniwersytetu Warszawskiego.
Wszystkie projekty unijne kończą się tzw. ewaluacją, ale ma ona charakter ilościowy, a nie jakościowy.
– Sprawdza się, czy są osiągane wskaźniki uczestnictwa określonej liczby osób w określonym czasie oraz jaki nastąpił przyrost wiedzy – mówi Piotr Piasecki, ekspert z Polskiej Izby Firm Szkoleniowych.
Natomiast liczbę osób, które w wyniku odbytych szkoleń znalazły pracę, traktuje się jako wskaźnik miękki, który nie podlega pomiarowi.
Brak polityki szkoleniowej
Największą bolączką w wydawaniu unijnych funduszy na szkolenia jest brak długofalowej perspektywy, strategicznego myślenia. 60 proc. funduszy na szkolenia zostanie rozdysponowane regionalnie. Samorządy województw powinny wydawać te pieniądze w sposób przemyślany. Jednak tak się nie dzieje. Eksperci mają najwięcej zastrzeżeń do sposobu wydawania środków przeznaczonych na aktywizację zawodową bezrobotnych. Ich zdaniem, szkolenia w zbyt małym stopniu są powiązane z regionalną polityką zatrudnienia.
– Często te szkolenia są zawieszone w próżni. Nie są elementem szerszego programu adresowanego do bezrobotnego, nakierowanego na trwałe wejście na rynek pracy. Instytucje szkoleniowe składają w konkursach oferty, które przez osoby zasiadające w komisjach są rozpatrywane w zupełnym oderwaniu od siebie – mówi Marek Rymsza z Instytutu Spraw Publicznych.
W konkursach, w których dzielone są unijne dotacje szkoleniowe, zdarzają się nie do końca trafione decyzje. Na przykład w województwie kujawsko-pomorskim osobom pozostającym bez pracy zaproponowano m.in. szkolenia przygotowujące do zawodu stewardessy czy refleksologia (specjalisty zajmującego się masażem stóp). Błędem popełnianym przez instytucje szkoleniowe jest to, że nie diagnozują one potrzeb szkoleniowych przed napisaniem unijnego projektu. Zdaniem Piotra Piaseckiego wynika to z braku kompetencji osób, które piszą wnioski o dofinansowanie, ale także z przyczyn systemowych. Firmy diagnozę musiałyby wykonać na własny koszt, ponieważ wydatków poniesionych przed rozpoczęciem projektu nie można sfinansować ze środków UE.
Jak najwięcej wydać
Eksperci podkreślają, że systemowym błędem jest to, że nie ma żadnej rynkowej odpowiedzi na ofertę firm szkoleniowych, ponieważ szkolenia są bezpłatne. O ich tematyce decydują urzędnicy, a nie popyt na określone kursy. W praktyce, ponieważ do konkursów zgłaszanych jest średnio trzykrotnie więcej projektów niż jest dostępnych środków, o wyborze tych, które otrzymają dofinansowanie, decydują tzw. kryteria strategiczne co roku ustalane przez samorządy województw i zatwierdzane przez MRR.
Projekty są kierowane do tych grup, które zdaniem wojewódzkich urzędów pracy trzeba szczególnie wspierać. Zgodnie z planami działania na 2010 rok, w większości województw będą to: osoby w wieku 15–24 lata oraz 45–64 lata oraz te, które utraciły zatrudnienie z przyczyn niedotyczących pracownika. Weryfikacji jakości szkoleń oraz kompetencji instytucji szkolącej powinni dokonywać zlecający, ale nie mają do tego narzędzi. Martwią się przede wszystkim o to, jak wydać jak najwięcej środków.
– Nie ma systemu oceny jakościowej szkoleń, które są proponowane w projektach – mówi Joanna Witkowska, wicedyrektor WUP w Gdańsku.
Członkowie komisji korzystają z katalogu kompetencji opracowanego przez resort pracy, porównując, czy są one zgodne z zaproponowanymi przez podmiot ubiegający się o unijną dotację na szkolenia. Katalog nie zawiera jednak wielu zawodów, które pojawiają się w unijnych projektach. Na etapie oceny wniosku nie sposób też zweryfikować kompetencji firmy szkoleniowej. Eksperci WUP oceniają ofertę firmy szkoleniowej na podstawie opisu, który jest zawarty we wniosku, na tym etapie nie mogą jednak żądać żadnych dodatkowych dokumentów. Jakość szkoleń może być sprawdzona przez pracowników WUP i urzędów marszałkowskich dopiero podczas realizacji projektu w czasie tzw. wizyt monitorujących.
290 tys. osób bezrobotnych rozpoczęło od 2007 roku udział w szkoleniach finansowanych ze środków UE
641 konkursów w których dzielone są unijne dotacje szkoleniowe, zostało ogłoszonych od 2007 roku do tej pory