Przepisy prawa zamówień publicznych (Dz.U. z 2007 r., nr 223, poz. 1655) nakazują zamawiającemu odrzucać ofertę zawierającą rażąco niską cenę. Jednocześnie nie określają jednak, jaka cena ma charakter dumpingowy. Urzędnik sam musi ocenić, czy ma do czynienia z ceną rażąco niską, na przykład porównując ją z szacunkową wartością zamówienia oraz z innymi ofertami. Zakaz oferowania przedmiotu zamówienia za cenę rażąco niską wynika z zasady uczciwej konkurencji.
Wstępne porównanie
Zamawiający badając, czy ma do czynienia z ceną rażąco niską, musi przede wszystkim brać pod uwagę ogólną cenę oferty. Nie może wybiórczo porównywać poszczególnych elementów ofert, składających się na część składową ceny (wyrok sądu okręgowego w Częstochowie, sygn. akt VI Ca 628/05). Zamawiający powinien skorzystać z art. 90 ust. 1 prawa zamówień publicznych (żądanie wyjaśnień), gdy nabierze podejrzeń co do ceny zaoferowanej przez wykonawcę na skutek porównania jej z ceną przedmiotu zamówienia. W pierwszej kolejności należy więc porównać cenę oferty do ustalonej wartości zamówienia. Dopiero później, jeśli pierwsze kryterium nie jest wystarczające, należy porównać ofertę do pozostałych złożonych ofert (Sąd Okręgowy w Warszawie, sygn. akt V Ca 459/06).
Punktem odniesienia powinna być w pierwszej kolejności ustalona przez zamawiającego cena przedmiotu zamówienia powiększona o podatek od towarów i usług. Nie jest to jednak bezwzględny wyznacznik, m.in. dlatego, że istnieje możliwość oszacowania zamówienia przez zamawiającego z nienależytą starannością. Jeśli cena nie różni się znacząco od wartości ustalonej przez zamawiającego, ale jednocześnie różni się od ceny innych ofert, zamawiający powinien sprawdzić, czy prawidłowo przyjął wartość zamówienia. Jeśli cena została określona niedokładnie, nie należy jej brać pod uwagę przy badaniu, czy cena była rażąco niska. Zamawiający powinien ustalić wartość przedmiotu zamówienia, ale tylko na potrzeby rozstrzygnięcia problemu ceny. W sytuacji błędnego oszacowania wartości zamówienia skutkującego tym, iż zamówienie prowadzone jest poniżej progów określonych w ustawie, zamawiający winien rozważyć, czy nie zachodzi podstawa do unieważnienia postępowania.
Nie ma ścisłej granicy, poniżej której cena ma charakter rażąco niski. Zdarza się, że cena znacznie niższa, nawet o 20 - 30 proc., może nie być dumpingowa. Na przykład wykonawca jest w stanie udowodnić, że niższa cena wynika z przyczyn obiektywnych, takich jak na przykład własna produkcja materiałów lub tańszy zakup materiałów do produkcji. Jeśli cena najkorzystniejszej oferty różni się znacząco od pozostałych ofert oraz od oszacowanej wartości zamówienia, jest to sygnał, aby uruchomić procedurę wyjaśnień wykonawcy na podstawie art. 90 ust. 1 prawa zamówień publicznych.
Konieczne wyjaśnienia
Każdy zamawiający musi się liczyć z tym, że jeśli sam nie odrzuci zbyt taniej oferty, na pewno wynik przetargu zakwestionują inne firmy. Dlatego konieczne są wyjaśnienia oferenta, który zaproponował podejrzanie niską cenę. Sprzeczne z prawem jest uznawanie ceny za rażąco niską i odrzucenie oferty bez możliwości wykazania przez wykonawcę, że oferta zawiera rzetelne obliczenia. Zgodnie z orzeczeniem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-103/88 (Constanzo) niedopuszczalne jest automatyczne odrzucenie oferty uznanej za zawierającą cenę rażąco niską bez podania oferentom możliwości wykazania, że ich oferta jest rzetelna.
Oceniając wyjaśnienia wykonawcy, zamawiający musi brać pod uwagę obiektywne czynniki, takie jak np.: oszczędność metody wykonania zamówienia, wybrane rozwiązania techniczne, wyjątkowo sprzyjające warunki wykonywania zamówienia dostępne dla wykonawcy. Zamawiający nie może jednak żądać od wykonawcy na podstawie art. 90 ust. 1 prawa zamówień publicznych przedstawienia umów wykonawcy z dostawcami.
Z wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z 5 stycznia 2007 r. (V Ca 2214/06) wynika, że przedstawione przez oferenta wyjaśnienia podlegają ocenie zamawiającego. W szczególności zamawiający nie powinien przyjmować wyjaśnień wykonawcy bez ich dogłębnej analizy. Jeśli wykonawca nie wykaże, że znajduje się w wyjątkowo korzystnej sytuacji, w której może sobie pozwolić na znaczne obniżenie ceny ofertowej, nie można uznać wyjaśnień za wystarczające. Jeśli okoliczności wskazane przez wykonawcę są także sprzyjające dla pozostałych wykonawców, to trudno mówić o wyjątkowych warunkach. Nie można uznać za wystarczające wyjaśnienie, że wykonawca obniżył marże po to, aby utrzymać w dłuższym okresie klientów. Podobną filozofię ma praktycznie każdy przedsiębiorca. Podobnie argument, że wykonawca może zaopatrywać się u bezpośrednich dystrybutorów części, nie jest wystarczający, gdy inni oferenci też korzystają z takiej możliwości i mają podobne upusty. Wyjaśnienia są wystarczające wtedy, gdy na przykład wykonawca wskaże umowy o dofinansowanie projektu że środków pomocy publicznej lub faktury wskazujące, ze zakupił produkt potrzebny do realizacji zamówienia po znacznie niższych cenach.
Zamawiający ma obowiązek odrzucić ofertę, jeżeli wykonawca nie złoży wyjaśnień w wyznaczonym terminie albo jeżeli dokonana ocena wyjaśnień potwierdza, że oferta zawiera rażąco niską cenę w stosunku do przedmiotu zamówienia.
Rażąca niska cena
Za ofertę z rażąco niską ceną można uznać ofertę z ceną niewiarygodną, nierealistyczną w porównaniu z cenami rynkowymi podobnych zamówień. Rażąco niska cena wskazuje na realizację zamówienia poniżej kosztów wytworzenia usługi, dostawy lub roboty budowlanej.
W jednym z orzeczeń arbitrzy wskazali, że jeśli wykonawca zaproponował cenę o ponad połowę niższą od szacowanej wartości zamówienia, zamawiający miał obowiązek zażądać wyjaśnień (UZP/ZO/0-2284/06). Podobnie w wyroku UZP/ZO/0-1866/05 skład orzekający uznał, że w przypadku ceny o 45 proc. niższej od wartości szacunkowej zamówienia zamawiający powinien powziąć wątpliwości co do tego, czy cena w ofercie nie jest rażąco niska. W razie wątpliwości powinien zaś zażądać wyjaśnień na postawie art. 90 ust. 1 prawa zamówień publicznych.
Wykonawca zaoferował cenę o ok. 20 proc. niższą niż wartość przedmiotu zamówienia oszacowana przez zamawiającego. Inny wykonawca wniósł protest, a potem odwołanie. Zespół arbitrów je uwzględnił. Nie stwierdził przy tym, że cena była rażąca niska, ale wskazał, że różnica ceny ok. 20 proc. powinna skłonić zamawiającego do zażądania wyjaśnień. Zamawiający, który tego zaniecha, narusza art. 90 ust. 1 ustawy (UZP/ZO/0-3040/06).
Jeśli jednak wykonawca udowodni, że na ostateczną cenę miał wpływ zakup np. tańszego asfaltu lub kruszywa i jest w stanie przedstawić faktury, to mimo różnicy ok. 24 proc. ceny oferty od wartości szacunkowej zamówienia nie ma mowy o rażąco niskiej cenie, bo różnica jest następstwem czynników obiektywnych (UZP/ZO/0-772/05). Podobnie fakt, że stawka roboczogodziny przyjęta w ofercie jest niższa niż stawka minimalna wynikająca z rozporządzenia w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, nie może być podstawą do stwierdzenia, że cena ofertowa jest rażąco niska. Wykonawca może posługiwać się przy wykonaniu zamówienia osobami, do których rozporządzenie nie ma zastosowania, bo są to na przykład osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę (UZP/ZO/0-2329/06).
NISKA CENA I WYJAŚNIENIA
Za rażąco niską cenę należy uznać
• cenę znacznie odbiegająca od szacunkowej wartość zamówienia oraz od cen proponowanych przez pozostałych wykonawców
• ofertę z ceną niewiarygodną, nierealistyczną w porównaniu z cenami rynkowymi podobnych zamówień, wskazującą na realizację zamówienia poniżej kosztów wytworzenia usługi, dostawy lub roboty budowlanej
Obowiązkowe wyjaśnienia
W razie podejrzenia, że oferta zawiera rażąco niską cenę:
• zamawiający musi zwrócić się do wykonawcy o szczegółowe wyjaśnienia
• sprzeczne z prawem jest uznawanie ceny za rażąco niską i odrzucenie ofert bez dania oferentom możliwości wykazania, że ich oferta jest rzetelna
• zamawiający musi odrzucić ofertę, gdy wykonawca nie złoży wyjaśnień w wyznaczonym terminie albo jeżeli potwierdzą one, że oferta zawiera rażąco niską cenę
Ewa GrĄczewska-Ivanova
ewa.graczewska-ivanova@infor.pl