W dniu 9 grudnia 2020 r., CBA opublikowało „Wytyczne antykorupcyjne dla administracji publicznej w zakresie jednolitych rozwiązań instytucjonalnych oraz zasad postępowania dla urzędników i osób należących do grupy PTEF”. W wytycznych poruszono też tematykę kontaktów urzędnik - klient.
Czym jest konflikt interesów?
Według CBA, „konflikt interesów to kolizja pomiędzy interesem prywatnym a interesem publicznym, która powoduje, że czynności służbowe wykonywane przez urzędnika tracą niezbędny walor bezinteresowności i bezstronności, a troska o dobro wspólne przegrywa z interesem osobistym”.
Należy się zgodzić z CBA, że sytuacja konfliktu interesów może sprowadzić na urzędnika ryzyko popełnienia przestępstwa, w tym przestępstwa korupcyjnego. Dlatego w przypadku zidentyfikowania tego typu konfliktu należy dążyć do skutecznego zarządzania nim.
Jakie są zasady pozwalające utrzymać profesjonalizm w kontaktach urzędnik - klient?
Według wytycznych CBA, następujące zasady pozwalają utrzymać profesjonalizm w kontaktach urzędnik – klient:
- traktowanie wszystkich interesariuszy w ten sam sposób (notabene to obowiązek urzędnika),
- nie stwarzanie wrażenia, że jest się otwartym na budowanie pozasłużbowych relacji z klientem. CBA zaleca zachowanie profesjonalnego dystansu i powściągliwości,
- nie korzystanie z jakichkolwiek propozycji, które mogą rodzić potrzebę wzajemności, unikanie relacji wdzięczności, w przypadku dwuznacznych sugestii zdecydowane oznajmianie, że w urzędzie obowiązują jednolite i transparentne standardy postępowania,
- w sytuacjach wątpliwych, np. jeśli klientem jest członek rodziny urzędnika, powinien on poinformować o tym przełożonego i poprosić o wyłączenie ze sprawy,
- nie rozmawianie w cztery oczy, ponieważ obecność drugiej osoby to dodatkowe zabezpieczenie oraz wsparcie w razie trudnej i rodzącej podejrzenie o nieuczciwe intencje sytuacji,
- bycie asertywnym. CBA w wytycznych radzi by urzędnik nie bał się udzielania zdecydowanych odpowiedzi odmownych. Według CBA urzędnika powinny cechować nie tylko bezinteresowność i bezstronność, ale także odwaga.
CBA podało w wytycznych propozycje odpowiedzi: „Proponowane postępowanie jest niezgodne z przepisami/obowiązującymi zasadami i nie mogę go zaakceptować.”, „W odpowiedzi na Pana/Pani prośbę muszę odmówić.”, „Obowiązują mnie określone procedury i przepisy, których należy przestrzegać.”, „Pana/Pani propozycja wywołałaby konflikt interesów. Nie mogę na nią przystać.”, „Pana/Pani propozycja narusza przepisy prawa. Muszę o tym poinformować przełożonego.”.
Co w przypadku stwierdzenia zagrożenia lub wystąpienia konfliktu interesów?
W przypadku stwierdzenia zagrożenia lub wystąpienia konfliktu interesów CBA zaleca:
- porozmawianie otwarcie z którymś ze współpracowników w przypadku jakichkolwiek wątpliwości czy postępowanie w sprawie będzie bezstronne i/lub bezinteresowne. Uzyskanie opinii osoby z otoczenia pomoże urzędnikowi ocenić, czy rzeczywiście nie znalazł się w sytuacji konfliktu interesów,
- poinformowanie o wątpliwościach przełożonego. Przełożony powinien się o takiej sytuacji dowiedzieć bezpośrednio od urzędnika. Jego rolą jest dokonanie właściwej oceny i wskazanie należytego rozwiązania, tj. w jaki sposób/czy w danym przypadku można wyeliminować powstały konflikt interesów,
- zgłoszenie sprawy do osoby, która w danej instytucji pełni rolę doradcy etycznego lub pracownika ds. przeciwdziałania korupcji. Osoba taka ma wiedzę i doświadczenie, które pomogą rozwiązać dylematy. Ponadto zgłaszanie tego rodzaju przypadków pozwala na opracowanie mechanizmu dobrych praktyk w konkretnych sytuacjach, co wpływa na poprawę bezpieczeństwa wszystkich pracowników, a tym samym wzmocnia odporność całego systemu na ryzyko wystąpienia ewentualnych nieprawidłowości.
Co CBA zaleca urzędnikom?
Według CBA, urzędnicy, którzy chcą wzmocnić odporność na zagrożenia korupcyjne, powinni :
- nie bagatelizować ryzyka,
- unikać konfliktu interesów,
- zachowywać jednoznaczną, profesjonalną postawę,
- z zaangażowaniem i uwagą korzystać z działań profilaktycznych prowadzonych w urzędzie, w tym szkoleń i doradztwa etycznego,
- postępować zgodnie z zaleceniami Centralnego Biura Antykorupcyjnego,
- stanowczo i odważnie reagować na każdą sytuację, która wzbudzi ich wątpliwości prawne lub etyczne.
Co CBA zaleca w kontaktach z klientem?
W kontaktach z klientami, CBA zaleca urzędnikom w wytycznych, by:
- zachowywali się godnie
- pamiętali, że reprezentują instytucję, w której pracują, traktowali interesantów z należnym szacunkiem, nie komentowali, nie oceniali, nie pouczali,
- zachowali dystans
- nigdy nie sprawiali wrażenia, że są otwarci na nawiązywanie pozasłużbowych relacji czy przyjmowanie prezentów, nawet drobnych,
- byli uprzejmi i życzliwi,
- stawiali wyraźną granicę pomiędzy kontaktami służbowymi i prywatnymi – relacje prywatne nie mogą wpływać na sposób wykonywania obowiązków przez urzędnika. Jeśli istnieje taka obawa, powinien on poprosić przełożonego o wyłączenie go z danej sprawy,
- byli bezstronni – podejmując decyzje powinni kierować się rzeczywistymi przesłankami oraz przepisami prawa,
- byli profesjonalni – skoncentrowani na merytorycznym aspekcie prowadzonej sprawy,
- pracowali rzetelnie – sumiennie i rozważnie wykonywali powierzone zadania, nie wahając się być twórczymi. Do obowiązków podchodzili aktywnie, z najlepszą wiedzą i w interesie publicznym,
- mieli świadomość służebnego charakteru wykonywanej pracy – przedkładali dobro wspólne nad interes osobisty, jednostkowy czy grupowy,
- nie uchylali się od podejmowania trudnych rozstrzygnięć, ale pamiętali również, że ich decyzje wpływają na życie konkretnego człowieka.
Centralne Biuro Antykorupcyjne w tej części wytycznych przedstawia pewien ideał urzędnika i relacji pomiędzy nim a klientami. Jak najbardziej słuszny oczywiście. Ale mam wrażenie, że czasami oderwany od rzeczywistości.
Zgodnie z tymi wytycznymi urzędnicy powinni się kierować dobrem wspólnym, a nie np. swoją ideologią czy interesem partyjnym rządzącej partii. Niestety w ostatnim czasie widzimy jak spora część urzędników Państwowych ideami z wytycznych się nie kieruje. A różnica pomiędzy deklaracjami a rzeczywistością jest w stanie zniszczyć każdy system.