Co to są zgłoszenia zewnętrzne?
Zgodnie z dyrektywą „zgłoszenie zewnętrzne” oznacza ustne lub pisemne przekazanie informacji na temat naruszeń właściwym organom. Z kolei zgodnie z projektem ustawy „zgłoszenie zewnętrzne” – oznacza przekazanie informacji o naruszeniu prawa organowi publicznemu lub organowi centralnemu.
Przez organ publiczny rozumie się organ administracji publicznej, który ustanowił procedurę przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych o naruszeniach prawa w dziedzinie należącej do zakresu działania tego organu. Natomiast przez organ centralny rozumie się organ administracji publicznej właściwy w sprawach udzielania informacji i wsparcia w sprawach zgłaszania i publicznego ujawniania naruszeń prawa oraz przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych o naruszeniach prawa w dziedzinach objętych ustawą, ich wstępnej weryfikacji i przekazania organom właściwym celem podjęcia działań następczych.
W projekcie ustawy jako organ centralny wskazano Rzecznika Praw Obywatelskich, co jak pisałem wcześniej uznaję za rozwiązanie błędne. Według mnie powinien to być nowo utworzony organ lub obowiązki w tym zakresie powinno wykonywać np. CBA.
Kiedy sygnalista (demaskator) będzie mógł złożyć zawiadomienie zewnętrzne?
Zgodnie z dyrektywą sygnalista dokonuje zgłoszenia zewnętrznego na temat naruszeń, po:
1) uprzednim dokonaniu zgłoszenia za pośrednictwem wewnętrznego kanału dokonywania zgłoszeń lub
2) dokonując zgłoszenia od razu za pośrednictwem zewnętrznego kanału dokonywania zgłoszeń.
Czy rozwiązanie w projekcie ustawy jest dobre?
Uważam, że zgłaszający naruszenie powinien w pierwszej kolejności dokonywać zgłoszenia wewnętrznego. Zgłoszenie zewnętrzne powinno być dopuszczone wtedy, gdy:
- Sygnalista skorzystał z kanału wewnętrznego i w ciągu 3 miesięcy nie podjęto żadnych działań następczych lub nie przekazano mu informacji zwrotnej;
- Sygnalista ma uzasadnione podstawy by sądzić, że naruszenie prawa może stanowić bezpośrednie lub oczywiste zagrożenie dla interesu publicznego, w szczególności istnieje ryzyko nieodwracalnej szkody;
- dokonanie zgłoszenia wewnętrznego narazi Sygnalistę (z wysokim prawdopodobieństwem) na działania odwetowe;
- w przypadku dokonania zgłoszenia wewnętrznego istnieje niewielkie prawdopodobieństwo skutecznego przeciwdziałania naruszeniu prawa przez podmiot z uwagi na szczególne okoliczności sprawy, takie jak możliwość ukrycia lub zniszczenia dowodów lub możliwość istnienia zmowy między podmiotem a sprawcą naruszenia prawa lub udziału podmiotu w naruszeniu prawa.
Obecnie istnieje ryzyko, że wdrożymy system zgłoszeń, a sygnalista zamiast dać nam szansę na wyjaśnienie sprawy pójdzie prosto do CBA lub innych służb.
Sygnaliści powinni najpierw korzystać z kanałów wewnętrznych, a zgłoszeń zewnętrznych dokonywać dopiero wtedy, gdy system wewnętrzny jest nieskuteczny lub pozorny. Takie rozwiązanie to zachęta, by podmioty starały się o utrzymanie swoich systemów.