Komisja zamierza wzmocnić prawo karne materialne poprzez wyjaśnienie definicji przestępstw takich jak sprzeniewierzenie środków finansowych czy nadużycie władzy, a także zwiększyć uprawnienia Europejskiego Urzędu ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) i Eurojustu (unijnego organu ds. współpracy sądowej). UE rozważy również możliwość stosowania przez specjalną Prokuraturę Europejską wspólnych przepisów dotyczących nadużyć finansowych i innych przestępstw związanych z funduszami UE. Stosowanie tych środków będzie możliwe dzięki traktatowi lizbońskiemu, który wzmocnił potencjał UE w zakresie zwalczania nadużyć finansowych poprzez uprawnienie jej do ustanawiania przepisów w dziedzinie prawa karnego. Ochrona pieniędzy podatników jest kwestią priorytetową dla Komisji.
Podatnicy muszą mieć pewność i ufać, że fundusze Unii Europejskiej są wykorzystywane wyłącznie do wdrażania strategii politycznych zatwierdzonych przez unijnego prawodawcę. Obecnie instrumenty dostępne w celu wykrywania przypadków niewłaściwego wykorzystania unijnych funduszy i zapobiegania im są czasem nieodpowiednie i niewystarczające. Organy państw członkowskich w dalszym ciągu napotykają na wiele przeszkód uniemożliwiających skuteczną ochronę unijnych pieniędzy przed przestępstwami.
Dzieje się tak ze względu na różnice w przepisach dotyczących procedur, czynów przestępnych i kar, które wpływają niekorzystnie na transgraniczne dochodzenia w zakresie zwalczania nadużyć finansowych i ściganie takich przestępstw.
Zobacz: Jakim jesteś konsumentem?
Wiceprzewodnicząca Komisji Europejskiej Viviane Reding, komisarz UE ds. sprawiedliwości, powiedziała: „W samym tylko 2009 r. odnotowano podejrzewane nadużycia finansowe dotyczące środków unijnych na kwotę 280 mln euro, stanowiącą mniej niż 0,2% całkowitego budżetu UE. W obecnej trudnej sytuacji gospodarczej w budżecie UE liczy się każdy cent. UE nie będzie tolerować niewłaściwego wykorzystania pieniędzy podatników. Przestępstwa, w których szkodę ponoszą finanse publiczne UE, to przestępstwa przeciwko unijnym podatnikom. Dzięki traktatowi lizbońskiemu wzmocniliśmy instrumenty prawne konieczne do zwalczania transgranicznych nadużyć finansowych.”
Komisarz UE odpowiedzialny za zwalczanie nadużyć finansowych, Algirdas Šemeta, dodał: „Granice nie stanowią bariery dla przestępców. Przestępcy nawet wykorzystują je, by uniknąć ścigania. Sytuacja ta jest nie do przyjęcia w Unii Europejskiej. Musimy zapewnić, by przypadki podejrzewanego nadużycia finansowego były nie tylko przedmiotem dochodzeń OLAF-u i organów krajowych, lecz także by ich sprawcy byli ścigani. Nawet najlepsze dochodzenie nie może ochronić pieniędzy podatników, jeśli w jego następstwie do akcji nie wkroczą prokuratury i sądy krajowe państw członkowskich.”
Nowe instrumenty w celu zwalczania przestępstw przeciwko interesom finansowym UE
UE dysponuje już zestawem niezbędnych instrumentów prawnych, by podjąć to wyzwanie. Traktaty UE określają użyteczne sposoby ochrony interesów finansowych UE: ustanowienie norm minimalnych w zakresie prawa karnego (art. 83 TFUE), nadanie Eurojustowi – unijnemu organowi ds. współpracy sądowej – nowych kompetencji do wszczynania śledztw (art. 85 TFUE), a także ustanowienie Prokuratury Europejskiej w celu zwalczania przestępstw przeciwko interesom finansowym Unii (art. 86 TFUE).
W komunikacie Komisji określono szereg obszarów, w których możliwy jest dalszy rozwój prawa karnego w celu ochrony interesów finansowych UE:
• Wzmocnienie procedur: Komisja ułatwi prokuraturom i sędziom w całej Unii walkę z przestępcami poprzez zintensyfikowanie wymiany informacji między różnymi podmiotami: policją, organami celnymi, organami podatkowymi, sądowymi i innymi właściwymi organami; planowany jest nowy wniosek w sprawie wzajemnej pomocy administracyjnej w celu ochrony interesów finansowych UE.
• Wzmocnienie prawa karnego materialnego: Komisja uważa, że stosowane obecnie definicje poszczególnych przestępstw takich jak sprzeniewierzenie środków finansowych czy nadużycie władzy różnią się w znacznym stopniu w całej UE i wymagają doprecyzowania poprzez podjęcie inicjatyw w zakresie ochrony interesów finansowych przez prawo karne.
• Wzmocnienie roli organów na szczeblu Europy: Zarówno reformowany obecne OLAF (IP/11/321 i MEMO/11/176), jak i Eurojust, powinny być w dalszym ciągu wzmacnianie, tak by mogły skuteczniej prowadzić swoje dochodzenia (SPEECH/11/201).
• UE rozważy również możliwość stosowania przez specjalną Prokuraturę Europejską wspólnych przepisów dotyczących nadużyć finansowych i innych przestępstw związanych z interesami finansowymi UE (SPEECH/10/89).
Niedostateczne działania prawne
Różnorodność systemów prawnych w Europie sprawia, że ochrona interesów finansowych UE jest szczególnym wyzwaniem. Nadużycia finansowe i korupcja związane z funduszami UE na szczeblu krajowym mogą przybierać różną formę. Przestępcy mogą w nielegalny sposób uzyskiwać unijne fundusze na projekty w zakresie rolnictwa, badań, edukacji, bądź infrastruktury. Mogą również starać się wpływać na urzędników publicznych poprzez proponowanie łapówki.
Policja, prokuratura i sędziowie w państwach członkowskich UE decydują na podstawie przepisów krajowych w jaki sposób – i czy w ogóle – interweniować w celu ochrony finansów UE. W rezultacie poziom karalności sprawców przestępstw przeciwko budżetowi UE jest bardzo różny w poszczególnych państwach Unii i wynosi od 14% do 80%.
Krajowe organy dochodzeniowe, prokuratury i sędziowie współpracują z OLAF-em i Eurojustem w walce z przestępstwami tego rodzaju. Napotykają przy tym jednak na poważne przeszkody natury prawnej i praktycznej.
Zobacz: Konsument i przedsiębiorca w europejskiej sieci
Przeszkody te to na przykład ograniczenie kompetencji organów do przypadków na terytorium danego kraju, kwestie prawne związane z wykorzystaniem dowodów pochodzących z zagranicy oraz zróżnicowane przepisy dotyczące walki z nadużyciami finansowymi i powiązanymi przestępstwami. Prowadzi to do zamykania spraw przez organy krajowe przed ich skierowaniem do sądu, nawet w sytuacji gdy OLAF prowadził już dochodzenie i uznał sprawę za dostatecznie poważną.
Na przykład w jednej ze spraw, która dotyczyła podejrzenia o uchylanie się od opłat celnych na wielką skalę (powyżej 1,5 mln EUR) i która objęła kilka państw członkowskich i kilka państw spoza UE, żaden z organów krajowych zainteresowanego państw członkowskiego nie wszczął postępowania.
Od 2000 r. z łącznej liczby 647 spraw prowadzonych przez OLAF 93 zostały oddalone przez krajowe służby ścigania bez podania konkretnej przyczyny, zaś 178 spraw umorzono ze względów uznaniowych.
Źródło: Komisja Europejska