KATARZYNA NIECKARZ-BRANNY
asystent sędziego w Izbie Ogólno-administracyjnej Naczelnego Sądu Administracyjnego
Instytucja prawa pomocy ma umożliwić dochodzenie swoich praw nawet stronie znajdującej się w trudnej sytuacji materialnej.
Przyznanie prawa pomocy oznacza, że część lub wszystkie koszty postępowania przeniesione zostają na Skarb Państwa.
Warunkiem skorzystania z takiego przywileju jest przede wszystkim złożenie przez stronę, jeszcze przed wszczęciem postępowania lub już w toku, stosownego wniosku na formularzu urzędowym z reguły otrzymywanym z sądu administracyjnego. We wniosku tym powinno zostać zawarte oświadczenie o stanie majątkowym i dochodach, a jeżeli wniosek składa osoba fizyczna, ponadto dokładne dane o stanie rodzinnym oraz oświadczenie strony o niezatrudnieniu lub niepozostawaniu w innym stosunku prawnym z adwokatem, radcą prawnym, doradcą podatkowym lub rzecznikiem patentowym. W praktyce oznacza to, iż strona - zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna - ubiegając się o przyznanie jej omawianego prawa pomocy - powinna powołać we wniosku wszystkie możliwe okoliczności dowodzące jej trudnej sytuacji materialnej lub rodzinnej. Znaczenie będą zatem miały nie tylko wysokość uzyskiwanych dochodów lub ich brak, lecz także - w przypadku osób fizycznych - m.in. fakt obciążenia obowiązkiem alimentacyjnym, liczbę osób pozostających na utrzymaniu, wysokość kosztów leczenia strony czy też uiszczanie opłat, np. czynszu za mieszkanie. W sytuacji zaś, kiedy o przyznanie prawa pomocy ubiega się osoba prawna, zasadne jest wskazanie poza wysokością dysponowanego majątku, także m.in. wysokości obrotów czy ewentualnego zadłużenia wynikającego np. z prowadzonej działalności gospodarczej. Brak przytoczenia argumentów przemawiających za zwolnieniem od kosztów sądowych lub ustanowieniem pełnomocnika, w tym również samo przytoczenie we wniosku treści przepisów regulujących omawianą instytucję, będą stanowiły przesłankę do wydania przez sąd postanowienia odmawiającego przyznania żądanego prawa.
Wprawdzie sąd może wezwać stronę do przedłożenia dodatkowych dokumentów dotyczących jej sytuacji materialnej czy też rodzinnej, jednakże tylko wówczas, kiedy poweźmie wątpliwość w tym zakresie, tzn. uzna, że przedstawione przez stronę informacje nie odzwierciedlają w pełni jej możliwości płatniczych czy sytuacji rodzinnej.
Wydanym na posiedzeniu niejawnym postanowieniem wojewódzki sąd administracyjny może albo orzec o odmowie przyznania prawa pomocy albo przyznać wnioskowane prawo w zakresie częściowym lub całkowitym, w zależności od żądania strony oraz od tego, co osoba fizyczna i nieco inaczej osoba prawna, wykażą we wniosku (art. 246 par. 1 i 2 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi). Stąd, jeżeli sąd uzna, że strona w ogóle nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania, przyznaje jej - nie wychodząc poza żądanie wniosku - prawo pomocy w zakresie całkowitym, zaś jeżeli stwierdzi, że strona nie może ponieść wszystkich kosztów, przyznaje jej to prawo w zakresie częściowym, co może oznaczać np. wyłącznie zwolnienie z obowiązku uiszczania wpisu lub tylko ustanowienie pełnomocnika.
Na postanowienie wydane w przedmiocie prawa pomocy strona może złożyć w terminie siedmiu dni od doręczenia jej tegoż orzeczenia zażalenie, chyba że postanowienie wydane zostało przez referendarza sądu wojewódzkiego, od którego służy sprzeciw, wolny od wpisu, tak jak wskazane zażalenie.
AT
PODSTAWA PRAWNA
• Dział V rozdział 3 oddział 2 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. nr 153, poz. 1270 ze zm.).