Numer PESEL, składający się z jedenastu cyfr, nadaje się obywatelom polskim zameldowanym w kraju, Polakom mieszkającym za granicą (jeżeli ubiegają się o wydanie paszportu), a także cudzoziemcom zameldowanym na pobyt stały lub czasowy trwający ponad trzy miesiące (w zbiorze PESEL jest obecnie ok. 276 tys. obcokrajowców). Zgodnie z wciąż obowiązującymi przepisami ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych z 1974 r. numer ten nadaje się na wniosek gminy lub np. polskiego konsula.
Na wniosek zainteresowanej osoby szef MSW może też numer PESEL zmienić. Co roku dokonuje się kilku tysięcy takich zmian. Jak poinformowała rzeczniczka prasowa MSW Małgorzata Woźniak, w 2010 r. było ich ponad 4,7 tys., w 2011 r. - 2,8 tys., a w 2012 r. (do października) - 2,5 tys.
Obecnie obowiązujące prawo przewiduje cztery przypadki, gdy przypisany danej osobie numer PESEL podlega zmianie. Pierwszy to sprostowanie daty urodzenia. Drugi to sprostowanie oznaczenia płci, jakie zapisano w dokumentach, lub przypadki zmiany płci. Trzecia możliwość zmiany PESEL-u to sporządzenie nowego aktu urodzenia, co czyni się w przypadku adopcji dziecka. Ostatnia zmiana dotyczy przypadków, gdy urząd został wprowadzony w błąd co do tożsamości osoby, której nadano numer PESEL.
Zgodnie z uchwaloną we wrześniu 2010 r. ustawą o ewidencji ludności (jej przepisy miały wejść w życie od początku 2013 r., ale po ostatnich zmianach zaczną obowiązywać dwa lata później), numer PESEL będzie zmieniany w trzech przypadkach: sprostowania daty urodzenia, zmiany płci oraz nadania numeru PESEL "na skutek omyłki organu administracji publicznej mającej wpływ na numer PESEL" lub wprowadzenia urzędu w błąd co do tożsamości osoby. W tych przypadkach zmiana PESEL-u ma się odbywać z urzędu, a uprawnienie do wystąpienia o taką korektę przyznano urzędom stanu cywilnego oraz organowi, który albo pomylił się, albo został wprowadzony w błąd. Na liście podmiotów uprawnionych do wystąpienia o zmianę PESEL-u ustawa nie wymienia natomiast osoby, której zmiana dotyczy. Przewidziano jedynie powiadomienie po dokonaniu takiej czynności.
Pod rządami nowej ustawy sporządzenie nowego aktu urodzenia dla adoptowanego dziecka będzie skutkowało nadaniem nowego numeru oraz usunięciem z bazy PESEL i z rejestru mieszkańców danych dziecka wprowadzonych tam przed adopcją. Co ciekawe, jeśli dojdzie do tzw. rozwiązania stosunku przysposobienia i - co za tym idzie - unieważnienia nowego aktu urodzenia, jaki wystawiono dziecku przy adopcji, numer PESEL się nie zmienia. Takie regulacje zawarto w rozporządzeniu w sprawie nadania lub zmiany numeru PESEL, które MSW - spodziewając się, że nowa ustawa wejdzie w życie od początku 2013 r. - wydało w styczniu 2012 r.
Zgodnie z nową ustawą w rejestrze PESEL nadal gromadzone będą dane obywateli polskich zamieszkałych w kraju i za granicą (tych ostatnich, jeśli ubiegają się o polski dokument tożsamości), a także cudzoziemców. Jeśli chodzi o obcokrajowców, nowa ustawa wymienia długą listę kategorii osób, których dane mają być zbierane. Chodzi np. o osoby, które uzyskały prawo stałego pobytu w Polsce, którym udzielono zezwolenia na osiedlenie się albo które uzyskały status uchodźcy, azyl lub ochronę czasową; w niektórych przypadkach również członków rodzin takich osób.