Jej zadania, uprawnienia, organizację oraz zasady jej współdziałania z Państwową Inspekcją Pracy i innymi organami nadzoru i kontroli określa ustawa z 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy. Jest to służba społeczna pełniona przez pracowników, która reprezentuje interesy wszystkich pracowników w zakładach pracy i jest kierowana przez zakładowe organizacje związkowe.
Społeczną inspekcję pracy w zakładzie pracy wykonuje społeczny inspektor pracy, a do jego zadań należą:
• kontrolowanie stanu budynków, maszyn, urządzeń technicznych i sanitarnych oraz procesów technologicznych z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy,
• kontrolowanie przestrzegania przepisów prawa pracy, w tym postanowień układów zbiorowych i regulaminów pracy, w szczególności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, młodocianych i osób niepełnosprawnych, urlopów i czasu pracy, świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
• uczestniczenie w kontroli przestrzegania w zakładzie pracy przepisów dotyczących ochrony środowiska naturalnego,
• branie udziału w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, zgodnie z przepisami prawa pracy,
• branie udziału w analizowaniu przyczyn powstawania wypadków przy pracy, zachorowań na choroby zawodowe i inne schorzenia wywołane warunkami środowiska pracy oraz kontrolowanie stosowania przez zakłady pracy właściwych środków zapobiegawczych,
• uczestniczenie w przeprowadzaniu społecznych przeglądów warunków pracy,
• opiniowanie projektów planów poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy i planów rehabilitacji zawodowej oraz kontrolowanie realizacji tych planów,
• podejmowanie działania na rzecz aktywnego udziału pracowników zakładów pracy w kształtowaniu właściwych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy oraz oddziaływanie na przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
• wykonywanie innych zadań określonych w ustawie i w przepisach szczególnych.
Zmiana w uprawnieniach funkcjonariuszy celnych>>
W celu wykonywania ww. zadań społeczny inspektor pracy ma prawo:
• wejść w każdym czasie do pomieszczeń i urządzeń zakładu pracy,
• żądać od kierownika zakładu pracy, oddziału lub wydziału i od pracowników informacji oraz okazania dokumentów w sprawach wchodzących w zakres jego działania,
• informować kierownika zakładu pracy o stwierdzonych naruszeniach przepisów, czyniąc jednocześnie stosowny zapis w księgach,
• zwracać uwagę pracownikowi na obowiązek przestrzegania przepisów i obowiązujących zasad,
• zwracać się do kierownika właściwej komórki organizacyjnej o czasowe odsunięcie pracownika od pracy, którą pracownik wykonuje z naruszeniem przepisów oraz ma prawo zapoznawać takiego pracownika z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
• zalecić kierownikowi zakładu pracy usunięcie w określonym terminie stwierdzonych uchybień lub wstrzymanie pracy danego urządzenia technicznego lub określonych robót,
• uczestniczyć w kontrolach przeprowadzanych w zakładzie przez inspektora pracy Państwowej Inspekcji Pracy oraz w podsumowaniu kontroli.