Biuletyny Informacji Publicznej (dalej: BIP) magistratów w Tychach i Radzionkowie są najlepszym dowodem na to, że BIP – które przez wiele urzędów traktowane są jako zło konieczne – mogą być wartościowym, obszernym i funkcjonalnym źródłem pozyskiwania informacji publicznych. Tak m.in. wynika z podsumowania akcji „Przyjazny BIP” przeprowadzonej przez katowickie Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy BONA FIDES (dalej: Stowarzyszenie). Przedsięwzięcie dotowane przez Fundację Stefana Batorego objęło swym zasięgiem Województwo Śląskie.
– Ocena stowarzyszenia motywuje nas na przyszłość. Zamierzamy nasz biuletyn ciągle doskonalić, aby klient miał łatwość odnalezienia poszukiwanych przez siebie informacji i żeby były one czytelne – zapewnia Katarzyna Chmielowiec, Redaktor naczelna tyskiego BIP.
Nie wszystkie jednak śląskie samorządy mogą się pochwalić takim profesjonalizmem. W tym regionie skupiają się problemy, z którymi na co dzień zmagają się urzędy w całym kraju. Przeanalizowanie ich błędów oraz zastosowanie rozwiązań może pomóc wszystkim zainteresowanym w poprawieniu działalności biuletynów, aby stały się bardziej użyteczne dla odbiorców.
Jednostki samorządu terytorialnego, podobnie jak każdy inny podmiot zobowiązany do prowadzenia BIP, powinny publikować w nim informacje, które służą wszystkim odwiedzającym – czyli następujące treści:
• swój status lub formę prawną,
• przedmiot działania i kompetencje,
• organy i osoby sprawujące funkcje,
• majątek, którym dysponują,
• tryb działania,
• sposoby przyjmowania i załatwiania spraw,
• informacje o prowadzonych rejestrach, ewidencjach i archiwach oraz o sposobach i zasadach udostępniania danych w nich zawartych,
• ogłoszenia o konkursach na stanowiska urzędnicze i ich wyniki,
• przetargi,
• kontrole i ich wyniki.
Podstawową cechą tych informacji powinna być ich aktualność. Po raz pierwszy Stowarzyszenie przyjrzało się BIP w końcu 2007 r. Przeanalizowano zawartość BIP w 167 gminach województwa śląskiego pod kątem funkcjonalności i formy prezentacji. Następnie w pierwszej połowie 2009 r. zaproszono do współpracy 10 z nich (zróżnicowanych pod względem wielkości). Zgodziły się one dobrowolnie poddać ocenie prowadzone przez siebie biuletyny. Po ich szczegółowym prześwietleniu i konsultacjach listy propozycji zmian trafiły do zainteresowanych samorządów. Wiele z nich zostało uwzględnionych.
– Rezultaty projektu pokazują – podsumowuje Grzegorz Wójkowski, Prezes Stowarzyszenia – że jest możliwe stworzenie takich Biuletynów Informacji Publicznej, które nie tylko spełniają wszystkie wymogi prawa, ale dodatkowo są bardzo przejrzyste i funkcjonalne oraz zawierają wiele informacji publicznych, ważnych z punktu widzenia mieszkańców, których publikowanie nie jest ustawowym obowiązkiem.
W funkcjonowaniu śląskich BIP najwięcej dobrych praktyk odnotowano przy udzielaniu informacji na temat sposobu załatwiania spraw w urzędzie (tzw. poradnik interesanta). Obszarem napawającym optymizmem okazała się także organizacja jednostek (spis wydziałów, kompetencje, adresy, dane teleadresowe, imię i nazwisko kierownika każdego wydziału) oraz sposób informowania o wysokości podatków lokalnych.
Najczęstsze błędy
Monitoring katowickiej grupy ujawnił, że w BIP niemal wszystkich gmin były puste zakładki. Niechlubny rekord padł w Lipiu, gdzie było ich 141. Co więcej – w niektórych biuletynach było więcej zakładek takich, w których nie było zamieszczonej żadnej informacji niż takich, w których znajdowały się dokumenty. Często nie zachodził związek pomiędzy nazwami zakładek a ich treścią.
Do innych, powtarzających się mankamentów badający zaliczyli:
• źle funkcjonujące moduły wyszukujące,
• mylenie daty wytworzenia informacji z datą udostępnienia jej w BIP,
• niepełne informacje dotyczące jednostek organizacyjnych,
• utożsamianie osoby odpowiedzialnej za treść informacji z osobą wprowadzającą je do systemu,
• brak informacji o kontrolach wewnętrznych i zewnętrznych oraz
• nieaktualizowanie informacji.
Na wielu stronach zlokalizowano pozostawione, dawno nieaktualne dokumenty – w niektórych folderach jednej z gmin najświeższe informacje dotyczyły 2002 r. Niedoskonałości przejawiały się także w umieszczaniu najnowszych informacji nie od góry strony, ale pod starymi dokumentami, np. na 24 stronie. Pojawiały się ponadto dane wprowadzające w błąd i utrudniające znalezienie dokumentów.
Na przykład w mykanowskim BIP natrafiono na 3 funkcjonujące równolegle zakładki zatytułowane: „Protokoły z sesji Rady Gminy”, „Protokoły z sesji” i „Protokoły”. Dokumenty umieszczone były w pierwszej, a kolejne 2 były puste. Całości obrazu dopełniają jeszcze błędne numery telefonów, pomylone nazwiska radnych, oświadczenia majątkowe w kilku miejscach, a także brak uchwał z sesji.
Czego brakuje w biuletynach
Ze wszystkich informacji, których publikacja w BIP jest ustawowym obowiązkiem, urzędy najrzadziej publikują protokoły i zalecenia pokontrolne z kontroli zewnętrznych i wewnętrznych.
Tylko w mysłowickim biuletynie analitycy Stowarzyszenia wykryli, że brakuje w nim protokołów z sesji Rady Miasta, dokumentacji przebiegu przeprowadzonych kontroli oraz informacji o pomocy publicznej udzielonej przez organy gminy.
Efekty akcji
Monitoring okazał się inspiracją do wprowadzenia wielu zmian. Co 3 gmina w mniejszym lub większym stopniu podjęła na tym polu działania. Uznany za wzorcowy tyski BIP posiada obecnie mapę oraz lepszą wyszukiwarkę, którą wzbogacono o podświetlacz szukanej frazy bądź wyrazu. Znajduje się w nim więcej informacji dotyczących kontroli, zostały uaktualnione dane dotyczące jednostek organizacyjnych. Dokonano przesunięć między poszczególnymi zakładkami celem większej przejrzystości.
Wiele usprawnień pod wpływem projektu zagościło także na stronach Cieszyna i Olsztyna.
Część urzędów zareagowała m.in. umieszczeniem w swoich biuletynach zarządzeń wójtów, regulaminów organizacyjnych urzędu, programów współpracy z organizacjami pozarządowymi i ogłoszeń konkursów dla nich, wykazów stawek podatków i opłat lokalnych, protokołów z kontroli wewnętrznych i zewnętrznych, informacji nt. struktury urzędów i kompetencji poszczególnych komórek oraz aktualnych oświadczeń majątkowych wójtów, pracowników urzędu, kierowników jednostek organizacyjnych i radnych.
Większą uwagę poświęcono również technicznej stronie biuletynów, dostosowując ją do obowiązujących przepisów m.in. poprzez umieszczenie mapy BIP, podanie daty ostatniej aktualizacji stron oraz imienia i nazwiska osoby wprowadzającej dane.
Urzędy coraz częściej decydują się na zamieszczenie informacji, które nie są obowiązkowe, a okazują się bardzo przydatne dla mieszkańców. W tyskim i radzionkowskim BIP znaleźć można m.in.:
• interpelacje i zapytania radnych wraz z odpowiedziami burmistrza/prezydenta,
• numery telefonów i adresy e-mail radnych,
• informacje o dyżurach radnych,
• protokoły z posiedzeń Rady oraz
• protokoły z posiedzeń komisji Rady.
– Dowodzi to – mówi Grzegorz Wójkowski – że wiele urzędów jest zainteresowanych podnoszeniem standardów swoich usług i otwartych na przejawy obywatelskiej kontroli. Kolejny monitoring zamierzamy przeprowadzić w przyszłym roku. Wychodzimy z założenia, że aby przynosił efekty, musi być prowadzony systematycznie.
Korzyści z dobrego BIP
Choć wprowadzenie wielu danych i zmian do BIP kosztowało samorządy sporo wysiłku, dostrzegają one już pozytywne skutki tych działań. Spada liczba telefonów i pism mieszkańców, ponieważ większość potrzebnych informacji znajduje się w biuletynach, np. karty usług opisujące krok po kroku sposób załatwiania poszczególnych spraw.
– Statystyka odwiedzin naszej strony – stwierdza Katarzyna Chmielowiec – mówi sama za siebie. Często zdarza się, że klienci korzystający z BIP przychodzą z wypełnionymi wnioskami potrzebnymi do załatwienia konkretnej sprawy. Dobry biuletyn jest znakomitym sposobem na komunikowanie mieszkańcom różnych informacji z zakresu funkcjonowania samorządu.
Propozycje zmian
Wiele niedociągnięć w prowadzeniu BIP nie wynika z niechęci lub złej woli urzędników. Często mają oni dylemat, czy należy dany dokument umieścić biuletynie czy nie, gdyż przepisy są mało precyzyjne. Zagadnienie to mają skonkretyzować zmiany w ustawie z 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej, nad którą obecnie trwają prace w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji. Prowadzone konsultacje społeczne w sprawie BIP dotyczą m.in.:
• doprecyzowania definicji informacji publicznej,
• wzmocnienia pozycji redaktora BIP w organizacji,
• wprowadzenia terminów publikacji informacji publicznych w BIP,
• wprowadzenia dodatkowych metadanych informacji,
• ustanowienia sankcji za brak zgłoszenia na stronie głównej BIP.
Pojawia się też wiele głosów wskazujących na zalety ujednolicenia strony graficznej wszystkich BIP w Polsce. Dzięki temu odwiedzający je nie musieliby się oswajać z poszczególnymi stronami. Zawsze w tym samym miejscu znajdowałaby się poszukiwana informacja.
STAN INFORMATYZACJI URZĘDÓW ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ
Z danych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wynika, że w 2008 r. prawie wszystkie urzędy posiadały stronę BIP, a większość (94%) również własną stronę internetową zawierającą informacje o bieżących działaniach samorządu.
Rośnie liczba urzędów, w których obsługa strony BIP jest zlecana firmie zewnętrznej – praktyka taka jest stosowana w 74,9% z nich.
STATYSTYKA POSZUKIWANYCH W BIP INFORMACJI
Obszary zainteresowań internautów odwiedzających BIP – z internetowego sondażu „Czego tak naprawdę szukamy w BIP-ie” przeprowadzonego w październiku 2009 r. przez Stowarzyszenie Razem dla Innych wynika, że:
• 78,8% internautów jest zainteresowanych aktami prawa miejscowego,
• 70,4% – danymi teleadresowymi urzędów,
• 62,6% – informacjami o budżecie i przeznaczeniu środków budżetowych,
• 60% – aktualnościami gminnymi oraz oświadczeniami majątkowymi.
Co 3 internauta poszukuje informacji o pracach rady gminy/powiatu, zaś co 4 zainteresowany jest treścią projektów uchwał, informacjami o gminie/powiecie oraz terminem najbliższej sesji rady.
Anna Kiser
Podstawy prawne:
• Ustawa z 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (Dz.U. nr 64, poz. 565; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. nr 127, poz. 817)
• Ustawa z 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz.U. nr 112, poz. 1198; ost.zm. Dz.U. z 2005 r. nr 132, poz. 1110)
• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 18 stycznia 2007 r. w sprawie Biuletynu Informacji Publicznej (Dz.U. nr 10, poz. 68)
• Rozporządzenie Rady Ministrów z 11 października 2005 r. w sprawie minimalnych wymagań dla systemów teleinformatycznych (Dz.U. nr 212, poz. 1766)