Jednak już teraz można sformułować propozycje, które umożliwią większą efektywność władz samorządowych. Stworzą one bodźce do oszczędności w jst z korzyścią dla budżetu państwa. Rekomendacje zostały uszeregowane od najprostszej do wprowadzenia, do najtrudniejszej.
1. Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych: równość pracodawców
Pracodawcy publiczni – państwowe i samorządowe jednostki budżetowe, samorządowe zakłady budżetowe – mają obowiązek bez względu na liczbę zatrudnianych osób utworzyć zakładowy fundusz świadczeń socjalnych. Pracodawcy prywatni muszą to uczynić przy co najmniej 20 zatrudnionych. Tymczasem większość samorządowych jednostek organizacyjnych zatrudnia mniej niż 20 pracowników. Należy zrównać status obu typów pracodawców.
Zobacz także: Gminne osoby prawne - jaka jest ich specyfika?
2. Efektywne dotacje z budżetu państwa
Obecnie samorządy mają otrzymywać 100% na pokrycie kosztów 94 zadań z zakresu administracji rządowej. Każde finansowane jest osobną dotacją. W budżecie na 2013 r. przewidziano na to 15 mld zł. W praktyce urzędy wojewódzkie nie są w stanie sprawdzić, z jakim efektem jst wykorzystują te pieniądze. Wydanie środków jest uznawane ze zrealizowanie zadania. Należy wdrożyć zasadę, że jst mogą swobodnie gospodarować łączną sumą dotacji, niezależnie, ile wydadzą na poszczególne zadania. Powinny móc zachować sobie wszystkie zaoszczędzone środki (mechanizm działałby do roku 2015). To zachęci samorządy do lepszej kontroli wydawania pieniędzy, z których większość służy wypłacie wielu osobnych świadczeń socjalnych. Gminy pomogą uszczelnić ten system, jeżeli w ustawie wskaże się górny pułap sumy świadczeń socjalnych dla gospodarstwa domowego. Można rozważyć, by warunkiem całego mechanizmu był brak wzrostu poziomu dotacji w kolejnych latach.
3. Środki państwowych funduszy celowych w budżetach samorządowych
Włączenie do dochodów powiatów i województw środków z Funduszu Pracy i Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Samorządy powinny móc zachować sobie 50% środków zaoszczędzonych na realizacji zadań.
4. Wspólne instytucje samorządów
Wprowadzenie możliwości realizacji zadań jst przez wspólne instytucje. Gminy razem prowadziłyby np. placówki pomocy społecznej i biblioteki publiczne, pod warunkiem dostępu do ich usług na terenie każdej ze współpracujących jst. Obecnie każda gmina musi mieć własną placówkę, co kosztuje. To samo dotyczy powiatowych centrów pomocy rodzinie. Powiaty również powinny móc scalać funkcje w zakresie polityki społecznej, tworząc wspólne centra pomocy rodzinie i urzędy pracy. Komasacja instytucji to tymczasowa alternatywa wobec nieuniknionego łączenia małych, słabych samorządów gminnych i powiatowych.
Polecamy serwis: Ustrój i jednostki
5. Konsolidacja organizacji wewnętrznej samorządów
W ramach 2,8 tys. jst działa obecnie 59 tys. jednostek organizacyjnych. Każdą z nich, mimo braku osobowości prawnej, prawo traktuje jako osobny podmiot gospodarczy. Jest pracodawcą, płatnikiem podatków i składek, ma plan finansowy i kont, głównego księgowego i kierownika. Ten stan, będący spadkiem po PRL, generuje potrzebę zatrudniania dziesiątek tysięcy pracowników obsługowych. Pozbawienie instytucji samorządowych statusu jednostki organizacyjnej wewnętrznie scali samorząd. Pracodawcą stanie się on sam, co pozwoli na znaczące obniżenie kosztów administracyjnych, także po stronie instytucji obsługujących jst: urzędów skarbowych, ZUS i GUS. Liczba ich samorządowych klientów spadnie bowiem 20-krotnie.
Obecnie pojawiły się bardzo sprzyjające warunki do zainicjowania reorganizacji wewnętrznej jst. W uchwale z dnia 24 czerwca 2013 r. Naczelny Sąd Administracyjny (sygn. akt I FPS 1/13) zakończył wieloletni stan niejasności uznając, że podatnikiem VAT jest gmina, a nie osobno jej jednostki organizacyjne. Konsolidację wewnętrzną wspierają rozwiązania przewidziane w założeniach ustawy o poprawie funkcjonowania i organizacji wykonywania zadań publicznych przez jednostki samorządu terytorialnego. Rada Ministrów przyjęła ten dokument 11 czerwca 2013 r.
Poza zmianami organizacyjnymi, proponujemy trzy dalsze kroki przebudowy systemu finansowania jst, mogące przynieść znaczne oszczędności: lokalny PIT, który zwiększy odpowiedzialność za wydawanie pieniędzy podatników, uproszczona subwencja naliczana w oparciu o wagi dla grup wiekowych i przyjęcie reguły, że cena usługi nie może przewyższyć kosztu jej świadczenia.
Polecamy: Forum