Wzór formularza skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka został określony w Regule 47 ust. 1 Regulaminu Trybunału. Jest on dostępny w Kancelarii ETPC na każde żądanie bądź na stronach internetowych Kancelarii, jednakże skarżący może przedstawić swe zarzuty również w liście.
W razie braków formalnych
Jeżeli skarga nie została wniesiona na urzędowym formularzu lub list wprowadzający nie zawiera wszystkich informacji określonych w Regule 47, Kancelaria może zwrócić się do skarżącego o wypełnienie formularza. Co do zasady, formularz należy zwrócić w ciągu sześciu tygodni od daty pisma Kancelarii.
Nie jest możliwe skuteczne wniesienie skargi drogą telefoniczną. Niemniej skarżący mogą wnieść skargę poprzez przesłanie jej faksem. W takim przypadku w ciągu pięciu dni następujących po nadaniu faksu muszą oni przesłać podpisany oryginał skargi pocztą. Za datę wniesienia skargi uznaje się, co do zasady, datę pierwszej wiadomości od skarżącego, wskazującej - choćby skrótowo - przedmiot skargi. Trybunał może jednak z ważnej przyczyny zdecydować, że za datę wniesienia skargi uważany będzie inny dzień.
Bez zszywek, taśmy...
Zgodnie z instrukcją Kancelarii Trybunału, dokumentów ani korespondencji przesyłanej do Trybunału nie należy zszywać, sklejać taśmą ani też w żaden sposób oprawiać. Wszystkie dokumenty powinny być w kolejności ponumerowane, co ma ułatwić późniejsze techniczne obrobienie przez służby techniczne Kancelarii Trybunału.
Skarga powinna być złożona na piśmie i podpisana przez skarżącego osobiście lub przez przedstawicieli, którzy składają wraz ze skargą pisemne upoważnienie do działania w sprawie (Reguła 45 Regulaminu Europejskiego Trybunału Praw Człowieka). Można ją również złożyć pocztą elektroniczną lub - jak już wspomnieliśmy - faksem, ale w takim wypadku konieczne jest nadesłanie potwierdzenia wniesienia skargi pocztą. Nie ma konieczności osobistego stawiennictwa w biurze Trybunału w Strasburgu i ustnego przedstawienia skargi.
Skarżący mogą sobie zażyczyć, aby ich tożsamość nie została ujawniona do publicznej wiadomości. Wskazując na to powinni przedstawić przyczyny uzasadniające takie odstępstwo od normalnej zasady publicznego dostępu do informacji w postępowaniu przed Trybunałem. Przewodniczący Izby może zezwolić na anonimowość w wyjątkowych i należycie uzasadnionych przypadkach.
Język korespondencji
Skarga może być napisana w języku polskim, natomiast wszelka korespondencja ze skarżącym oraz oświadczenia skarżących, dotyczące rozprawy albo dokonane po zawiadomieniu strony skarżącej o wniesieniu skargi, są sporządzane w jednym z języków Trybunału, tj. angielskim lub francuskim, chyba że przewodniczący Izby zezwoli na dalsze używanie języka urzędowego strony Konwencji (Reguła 34 ust 3. Regulaminu Trybunału). Zezwolenie przewodniczącego Izby rozciąga się na wszystkie stadia postępowania w sprawie.
Badanie dopuszczalności skargi
Przewodniczący Trybunału przekazuje skargę do Sekcji Trybunału, gdzie Komitet złożony z trzech sędziów bada wstępnie, czy skarga jest zasadna, tzn. czy istnieją uzasadnione podstawy, aby twierdzić, że zostało naruszone prawo wynikające z Konwencji, czy zostały spełnione wymogi formalne wniesienia skargi, a przede wszystkim czy dane państwo jest stroną Konwencji. Zgodnie z jej art. 28, Komitet może uznać jednomyślnie skargę za niedopuszczalną i skreślić ją z listy spraw. Decyzja Komitetu jest ostateczna. W takiej sytuacji skarżący jest powiadamiany o decyzji listownie.
Jeśli Komitet nie uzna skargi za niedopuszczalną, przekazuje skargę do rozpoznania Izbie złożonej z siedmiu sędziów, która będzie rozpoznawać sprawę.
Po przejęciu sprawy przez Izbę ta ponownie bada, czy skarga jest dopuszczalna. Gdy dopuszczalność skargi nie zostanie zakwestionowana, Izba lub oddzielnie przewodniczący Izby mogą zadecydować o:
l zwróceniu się do stron o uzupełnienie materiału,
l zawiadomieniu strony, przeciwko której skarga jest skierowana (państwa/strony konwencji), o samej skardze i o przedstawieniu pisemnych uwag dotyczących skargi, a po otrzymaniu tych uwag o zwróceniu się do skarżącego o przedstawienie uwag w odpowiedzi.
l zwróceniu się do stron o przedstawienie dalszych uwag na piśmie.
Podejmując decyzję o zawiadomieniu o skardze państwa, przeciwko któremu skargę wniesiono, Izba może zadecydować zgodnie z art. 29 ust. 3 Konwencji o równoczesnym rozpatrzeniu dopuszczalności i przedmiotu skargi, przy czym w takich przypadkach strony wzywa się do zawarcia w ich uwagach ewentualnych wniosków dotyczących słusznego zadośćuczynienia oraz propozycji polubownego załatwienia sprawy. Wskazane roszczenie powinno być wyraźne, określone szczegółowo i potwierdzone dokumentami.
Skarga musi zawierać:
l dane skarżącego (personalia, adres, narodowość, płeć); jeżeli skarżących jest więcej niż jeden, należy przedstawić wymagane informacje osobno o każdym z nich,
l dane przedstawiciela, jeżeli występuje,
l nazwę strony Konwencji, przeciwko której skarga jest wnoszona,
l stan faktyczny sprawy (krótki opis sprawy); powinien być przedstawiony w sposób jasny i zwięzły; wydarzenia należy opisywać w takiej kolejności, w jakiej wystąpiły z podaniem dokładnych dat; w przypadku gdy stawiane zarzuty dotyczą wielu różnych spraw (np. różnych postępowań sądowych), należy każdą opisać z osobna,
l wskazanie, które z wolności lub praw Konwencji zostały pogwałcone, np. prawo do rzetelnego procesu; należy w sposób jak najbardziej precyzyjny wyjaśnić, jakie przepisy Konwencji stanowią podstawę zarzutów stawianych przez skarżącego, oraz wyjaśnić, dlaczego fakty z części opisującej stan faktyczny wskazują na naruszenie przepisów Konwencji,
l informacje o wykorzystanych środkach odwoławczych, przy czym powinno się je podawać osobno dla każdego ze stawianych zarzutów; należy wypowiedzieć się, czy w związku ze stawianymi zarzutami istniały inne możliwości odwołania się lub skuteczne środki prawne, które nie zostały wykorzystane, a gdy fakty takie miałyby miejsce, należy je określić i wyjaśnić, dlaczego ich nie użyto,
l przedmiot skargi, czyli cel, jaki skarżący chce osiągnąć za pomocą skargi,
l załączniki w postaci wszystkich istotnych dokumentów, a zwłaszcza decyzji sądowych i innych, związanych z przedmiotem skargi pozwalające wykazać, że zadośćuczyniono wymogom dopuszczalności (wyczerpanie krajowych środków odwoławczych oraz zachowanie sześciomiesięcznego terminu) ustanowionym w Artykule 35 ust. 1 Konwencji, oświadczenie, czy skarżący poddali swoje zarzuty jakiejkolwiek innej procedurze międzynarodowego dochodzenia lub rozstrzygnięcia.
Ważne!
Wskazane przez skarżącego roszczenie podaje się do wiadomości rządu, przeciwko któremu jest skierowane celem przedstawienia swych uwag w kwestii przyznania i ewentualnej wysokości odszkodowania i zadośćuczynienia
Postępowanie ugodowe
Po uznaniu skargi za dopuszczalną, zgodnie z Regułą 62 Regulaminu Trybunału, szef Kancelarii Trybunału nawiązuje kontakt ze stronami i wzywa strony do polubownego załatwienia sprawy. Negocjacje prowadzone są poufnie i bez uszczerbku dla argumentacji stron w postępowaniu spornym.
Oświadczenia składane przez strony w postępowaniu ugodowym nie mogą być przytaczane i podnoszone w dalszym postępowaniu przed Trybunałem.
Jeżeli starania szefa Komitetu przyniosą efekt w postaci wyrażenia przez strony woli zawarcia ugody, Izba skreśla sprawę z listy Trybunału po uprzednim sprawdzeniu, czy ugoda została osiągnięta z poszanowaniem praw człowieka w rozumieniu Konwencji i jej protokołów, czy przy zawieraniu ugody nie doszło do naruszeń postanowień Konwencji i jej protokołów.
Zawarcie ugody i wykreślenie sprawy z listy Trybunału zamyka postępowanie w sprawie. W przypadku gdy sprawa nie zostanie załatwiona na drodze polubownej i gdy do ugody nie dojdzie, wyznacza się rozprawę.