Zdefiniowanie danego wsparcia jako pomocy publicznej pociąga za sobą konieczność jego kwalifikacji do określonego przeznaczenia, czyli celu, w ramach którego wsparcie to powinno być wykorzystane. Ze względu bowiem na ogólny zakaz udzielania pomocy, zawarty w art. 87 ust. 1 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE), każdy przypadek jej udzielenia jest de facto wyjątkiem od takiego zakazu, ograniczonym dodatkowo listą celów (przeznaczeń), które mogą być w ten sposób wspierane. W praktyce oznacza to zatem, iż podmiot udzielający pomocy, oprócz warunków wynikających z przepisów upoważniających go do takiego działania (przykład ważnego interesu podatnika lub interesu publicznego z Ordynacji podatkowej), musi każdorazowo dokonać kwalifikacji pomocy do konkretnego przeznaczenia, co z kolei determinuje konieczność spełnienia przez beneficjenta określonych warunków.
Na co można udzielać pomocy
Przeznaczenia, na które może być udzielana pomoc publiczna, wynikają przede wszystkim z Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską, zwłaszcza przepisów art. 87 ust. 2 i 3 oraz art. 86. Ze względu jednak na ogólny charakter wymienionych przepisów, przeznaczenia pomocy doprecyzowane zostały przez lata w prawie wtórnym Unii Europejskiej, m.in. w licznych rozporządzeniach, komunikatach, wytycznych, zasadach ramowych. Przede wszystkim Komisja Europejska na przestrzeni lat wydała (i wciąż to robi) dokumenty, w których określiła zarówno szczegółowe przeznaczenia pomocy, jak i warunki ich dopuszczalności. Najogólniej ujmując, przeznaczenia pomocy grupuje się w następujących kategoriach:
• pomoc regionalna,
• pomoc horyzontalna,
• pomoc dla sektorów wrażliwych,
• inna pomoc.
Tak zwana krajowa pomoc regionalna ma na celu wspieranie rozwoju gospodarczego niekorzystnie położonych regionów Unii Europejskiej. Chodzi więc o wyrównywanie różnic regionalnych poprzez rozwój najmniej uprzywilejowanych regionów UE. Od innych przeznaczeń pomocy (zwłaszcza pomocy horyzontalnej) odróżnia ją zatem typowo geograficzna specyfika. W przypadku Polski, zgodnie z ustaleniami Komisji Europejskiej na lata 2007-2013, do skorzystania z pomocy regionalnej kwalifikują się przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą w tych regionach, w których poziom produktu krajowego brutto jest niższy niż 75 proc. średniej wspólnotowej (wiążące są w tym zakresie dane Eurostatu). Priorytetem pomocy regionalnej jest wspieranie nowych inwestycji (oraz zatrudnienia z nią związanego), aczkolwiek wyjątkowo może ona przybierać również charakter tzw. pomocy operacyjnej (mającej na celu zmniejszenie bieżących wydatków przedsiębiorstwa). Od niedawna, w ramach uzupełnienia regionalnej pomocy inwestycyjnej, dopuszcza się również wsparcie dla nowo powstałych małych przedsiębiorstw.
Z kolei pomoc na cele horyzontalne to pomoc, której dopuszczalność nie jest uzależniona od prowadzenia przez beneficjenta działalności w danym regionie ani przynależności do jakiegoś konkretnego sektora. Jest ona raczej ukierunkowana na rozwiązywanie pewnych ogólnych problemów gospodarczych, w związku z czym może być adresowana do wszystkich przedsiębiorców, którzy dzięki niej będą realizować określone cele. Stąd też dopuszczalność jej udzielania m.in. na ochronę środowiska, szkolenia pracowników, rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, ochronę kultury i dziedzictwa narodowego, projekty badawcze, rozwojowe, innowacyjne czy na restrukturyzację.
Natomiast pomoc sektorowa to pomoc przeznaczona dla konkretnych gałęzi przemysłu, zazwyczaj przeżywających trudności. Chodzi tu np. o sektor hutnictwa żelaza i stali, budownictwa okrętowego, górnictwa węgla czy żeglugi morskiej.
Odrębny charakter od powyższych kategorii pomocy ma tzw. pomoc de minimis. Od 1 stycznia 2007 r. zasady jej udzielania, w zakresie działalności przemysłowej, określa rozporządzenie Komisji (WE) nr 1998/2006 z 15 grudnia 2006 r. w sprawie stosowania art. 87 i 88 Traktatu WE do pomocy de minimis (Dz. Urz. UE L 379 z 28 grudnia 2006 r.). Generalnie przyjmuje się, iż pomoc de minimis, udzielana przy zachowaniu określonych warunków, ze względu na swoją wartość ma na tyle nieznaczny wpływ na konkurencję oraz na wymianę handlową między państwami członkowskimi, iż nie wymaga uprzedniej kontroli ze strony Komisji (w drodze notyfikacji). Nie pociąga ona zatem konieczności spełnienia „surowych” niekiedy warunków wynikających z pomocy regionalnej, horyzontalnej czy sektorowej, umożliwiając tym samym szybszą procedurę jej przyznania. Jednym z najistotniejszych warunków dopuszczalności takiej pomocy jest zapewnienie nieprzekroczenia określonego progu kwotowego, który wynosi obecnie dla jednego przedsiębiorcy 200 tys. euro (100 tys. euro w transporcie drogowym) w okresie 3 kolejnych lat, przy czym okres 3-letni oblicza się, biorąc pod uwagę wartość pomocy de minimis udzielonej przedsiębiorcy w roku bieżącym oraz w dwóch latach poprzedzających. Obowiązek ten spoczywa przede wszystkim na podmiotach udzielających pomocy, które wykorzystują w tym zakresie system wydawania tzw. zaświadczeń o pomocy de minimis. Tak jak w przypadku każdego przeznaczenia pomocy również udzielanie pomocy de minimis jest ograniczone czy wręcz niedopuszczalne w stosunku do niektórych sektorów lub stanów faktycznych. Przykładowo z pomocy de minimis nie mogą skorzystać podmioty znajdujące się w trudnej sytuacji ekonomicznej.
Usługi użyteczności publicznej, transport i rolnictwo
Przeznaczeniem pomocy, które należałoby również potraktować odrębnie, jest pomoc stanowiąca tzw. rekompensatę z tytułu realizacji usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym. Pomoc taka może być udzielana przedsiębiorstwom, którym powierzono obowiązek świadczenia usług w ogólnym interesie gospodarczym i które są przez to narzędziem realizacji określonych celów w ramach prowadzonej przez państwo polityki społecznej czy gospodarczej. Pomoc udzielana takim przedsiębiorstwom stanowi swego rodzaju rekompensatę dodatkowych kosztów, a niekiedy strat związanych z wykonywaniem zadań publicznych przekazanych im do realizacji.
Dokonując analizy przeznaczeń pomocy, należy mieć na uwadze fakt, iż w niektórych obszarach będą one całkowicie odmienne od typowej działalności przemysłowej. Dotyczy to zwłaszcza rolnictwa, rybołówstwa i transportu. Przykładowo, w zakresie rolnictwa, wśród przeznaczeń odnajdziemy pomoc dla grup producentów, pomoc na scalanie gruntów czy pomoc związaną z przejściem na wcześniejszą emeryturę lub zaprzestaniem działalności rolniczej. Z kolei jako przykład przeznaczenia pomocy w sektorze rybołówstwa może posłużyć pomoc na trwałe zaprzestanie działalności połowowej, podczas gdy sektor lotnictwa przewiduje np. pomoc na budowę infrastruktury portu lotniczego itd. Co więcej, w obszarze rolnictwa (zwłaszcza produkcji pierwotnej produktów rolnych) i rybołówstwa modyfikacjom ulegają nawet zasady udzielania pomocy de minimis, zawarte zresztą w odrębnych rozporządzeniach Komisji Europejskiej (rozporządzenie KE nr 1535/2007 z 20 grudnia 2007 r. dotyczące sektora produkcji rolnej oraz rozporządzenie KE nr 875/2007 z 24 lipca 2007 r. dotyczące sektora rybołówstwa).
Lista przeznaczeń pomocy w prawie polskim
Ze względu na to, iż przeznaczenia pomocy rozproszone są w wielu aktach prawa wspólnotowego, wydawałoby się, że ich identyfikacja jest zadaniem nieosiągalnym. Dlatego, zwłaszcza dla celów sprawozdawczych, zostały one zgromadzone i pogrupowane w rozporządzeniu Rady Ministrów z 20 marca 2007 r. w sprawie informacji o otrzymanej pomocy publicznej oraz informacji o nieotrzymaniu pomocy (Dz.U. nr 61, poz. 413), rozporządzeniu Rady Ministrów z 3 kwietnia 2007 r. w sprawie sprawozdań o udzielonej pomocy publicznej w rolnictwie lub rybołówstwie oraz informacji o nieudzielaniu pomocy (Dz.U. nr 71, poz. 475), a także rozporządzeniu Rady Ministrów z 12 lipca 2007 r. w sprawie sprawozdań o udzielonej pomocy publicznej oraz sprawozdań o zaległych należnościach przedsiębiorców z tytułu świadczeń na rzecz sektora finansów publicznych (Dz.U. nr 133, poz. 923).
Robert Zenc
Niniejszy artykuł odzwierciedla prywatny pogląd autora i nie stanowi tym samym oficjalnego stanowiska Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, w którym autor jest zatrudniony.