Policja dokonuje zatrzymania osoby w momencie, gdy istnieją przesłanki, że może być ona przestępcą. Celem takiego działania jest nie tylko postawienie kogoś przed sądem, ale także uniemożliwienie ucieczki lub zatarcia śladów. Zatrzymania można dokonywać np. na ulicy, ale także w domach - każde miejsce jest odpowiednie, o ile prowadzi do celu. Miejsce i pora zatrzymania może być podyktowana tzw. elementem zaskoczenia. Dlatego w materiałach policyjnych często można zaobserwować akcje w domach przestępców, które funkcjonariusze przeprowadzają w nocy lub nad ranem.
Ważne!
Policja musi wypuścić zatrzymanego, jeżeli takie polecenie wyda sąd lub prokurator. Musi go zwolnić także wtedy, gdy w ciągu 24 godzin od przekazania go do dyspozycji sądu nie doręczono mu postanowienia o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania
Podstawa do zatrzymania
Generalnie prawo do zatrzymywania osób ma policja. W określonych okolicznościach może tego dokonać także inny organ albo nawet obywatele. W ostatnim przypadku jest to możliwe, gdy do zdarzenia niezgodnego z prawem dochodzi w obecności osób postronnych (np. przechodniów), które podejmują decyzję o złapaniu przestępcy. Mówi się wtedy, że złapano kogoś na gorącym uczynku. Taką osobę trzeba jednak przekazać policji. Zatrzymanie przez obywateli ma swoje uzasadnienie, gdy np. przestępstwo dokonało się na ich oczach. Policja wykonując swoje zadania także musi mieć odpowiednie uzasadnienie.
Policja może zatrzymać daną osobę tylko wtedy, gdy istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo. Dodatkowym czynnikiem, który pozwala na zatrzymanie kogoś, jest obawa, że ten ktoś ucieknie, będzie się ukrywał lub zacierał ślady w danej sprawie.
Podejrzenie popełnienia przestępstwa musi mieć jednak oparcie w jakichś dowodach, dokumentach. Muszą one wskazywać nie tylko na sam fakt przestępstwa, ale także na to, że właśnie konkretna osoba może być za to odpowiedzialna. Materiały zebrane przez Policję mogą co prawda wskazywać istnienie pewnego prawdopodobieństwa, że zatrzymany dokonał danego czynu, ale to jeszcze nie przesądza o tym, że ta właśnie osoba odpowiada za czyn niezgodny z prawem. O tym zadecyduje dopiero sąd.
Osoba zatrzymywana przez Policję musi zostać poinformowana o przyczynach i podstawach jej zatrzymania. Jest to podstawowa gwarancja procesowa.
Przepisy kodeksu postępowania karnego określają, że zatrzymanego należy zwolnić, gdy ustanie przyczyna zatrzymania, a także jeżeli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania nie zostanie on przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania. Policja musi wypuścić zatrzymaną osobę, jeżeli takie polecenie wyda sąd lub prokurator. Ponadto ma obowiązek zwolnić zatrzymanego także wtedy, gdy w ciągu 24 godzin od przekazania go do dyspozycji sądu nie doręczono mu postanowienia o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania.
Prawa zatrzymanego
Każdy zatrzymany przez Policję musi być poinformowany o przyczynie takiego postępowania wobec niego. Ponadto ma on prawo do kontaktu ze swoim adwokatem. Może także złożyć zażalenie do sądu na to, jak został potraktowany, jeśli ma coś do zarzucenia zatrzymującym go policjantom. Przysługuje mu także prawo do odszkodowania, gdy zatrzymanie było niesłuszne.
W wielu amerykańskich filmach policjanci dokonujący zatrzymana przestępcy odczytują mu jego prawa, łącznie z prawem do adwokata. Podobne rozwiązanie przewiduje polski kodeks postępowania karnego. Osoba zatrzymywana przez policję powinna zostać poinformowana nie tylko, że może skontaktować się z adwokatem np. telefonicznie, ale także przeprowadzić z nim bezpośrednią rozmowę. Ponadto zatrzymany może odmówić udzielania policji jakichkolwiek informacji do czasu skontaktowania się z adwokatem.
Osobie zatrzymanej przez policję przysługuje także zażalenie do sądu. W zażaleniu tym może się ona domagać zbadania zasadności, legalności jego zatrzymania. Może także kwestionować to, czy została zatrzymana w prawidłowy sposób. Zażalenie składa się w sądzie rejonowym, właściwym ze względu na miejsce zamieszkania lub prowadzenia postępowania. Powinno być ono niezwłocznie przekazane sądowi. Zażalenie nie przysługuje jednak na zatrzymanie w celu dokonania niezbędnej czynności wyjaśniającej, jak na przykład dla ustalenia tożsamości. Zażalenie rozpatruje sąd, który w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości może kazać zwolnić zatrzymanego.
Zatrzymanie podlega określonym ograniczeniom - jeżeli w ciągu 48 godzin od dokonania zatrzymania podejrzany nie zostanie przekazany do dyspozycji sądu, wówczas policja musi go zwolnić. Kodeks postępowania karnego określa również, że ponowne zatrzymanie tej samej osoby na podstawie tych samych dowodów jest niedopuszczalne.
ŚRODKI PRZYMUSU BEZPOŚREDNIEGO
n pałka,
n kajdanki,
n siła fizyczna,
n chwyty obezwładniające,
n chemiczne środki obezwładniające - np. gaz,
n wodne środki obezwładniające - np. armatka wodna,
n paralizatory elektryczne,
n psy i konie służbowe,
n pociski niepenetracyjne - gumowe,
n kolczatka drogowa.
ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE WOBEC ZATRZYMANYCH
n tymczasowe aresztowanie,
n poręczenie,
n dozór policji,
n zawieszenie w czynnościach (np. żołnierze),
n zakaz opuszczania kraju.
Środki zapobiegawcze stosuje się w celu zabezpieczenia prawidłowego postępowania oraz gdy chce się zapobiec popełnieniu przez oskarżonego kolejnego przestępstwa.
Środki przymusu bezpośredniego
W momencie zatrzymywania osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa policja może użyć tzw. środków przymusu bezpośredniego. Mówiąc w dużym skrócie, musi wówczas zastosować wszelkie możliwe sposoby, by zatrzymać taką osobę. Rodzaj wykorzystanych metod zależy m.in. od sytuacji, w jakiej znajduje się osoba zatrzymywana. Ponadto środki przymusu bezpośredniego stosuje się wówczas, gdy zatrzymywana osoba nie stosuje się do poleceń wydawanych przez funkcjonariuszy dokonujących zatrzymania.
Ważne!
Wobec kobiet w ciąży, osób poniżej 13 roku życia i osób kalekich policja może stosować wyłącznie chwyty obezwładniające. Dopiero, gdy to zawiedzie, funkcjonariusz stosuje dostępne środki przymusu bezpośredniego
Środkiem przymusu bezpośredniego są m.in.: kajdanki, pałka policyjna, siła fizyczna, czy gumowe pociski. Policjant stosuje takie narzędzia przy zatrzymaniu, jeżeli osoba została wezwana do zachowania zgodnego z prawem, a mimo to jej zachowanie nie zmieniło się i jest na przykład niebezpieczne. Jednak w sytuacji, w której istnieje zagrożenie dla życia lub zdrowia, policja nie musi wzywać zatrzymywanego do zachowania zgodnego z prawem. W takim przypadku podejmuje działania niezwłocznie.
Najpopularniejszym środkiem przymusu bezpośredniego są kajdanki. Stosuje się je, aby unieruchomić ręce, ale są i takie, które unieruchamiają zarówno ręce, jak i nogi. W przypadki, gdy osoba zatrzymywana przez policję jest agresywna lub niebezpieczna, kajdanki zakłada się z tyłu.
W niektórych sytuacjach policja może użyć także siatki obezwładniającej. Stosuje się ją na przykład przy pościgach. Podczas pościgu samochodowego można użyć kolczatki. Taki środek przymusu bezpośredniego stosuje się wtedy, gdy ktoś nie dostosował się do sygnałów i nie zatrzymał pojazdu. Użycie kolczatki musi być jednak poprzedzone sygnałem zatrzymania, wstrzymaniem ruchu drogowego w obu kierunkach na danej trasie.
Zatrzymanie w domu
Prokurator może zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej. W takiej sytuacji może dojść do przeszukania lokalu, w którym znajduje się osoba podejrzana.
Obywatel ma prawo być obecny w trakcie przeprowadzanych przez funkcjonariuszy czynności. Ponadto osoba, u której prowadzone jest przeszukanie, może sobie życzyć, aby była przy tym obecna jeszcze inna osoba. Zasadą jest, że policjanci nie wchodzą do mieszkania po godzinie 22. Nie mogą zatem po tej godzinie dokonywać przeszukania. Istnieją jednak wyjątki od tej reguły. Jeżeli istnieje ryzyko, że zostaną zatarte ślady np. przestępstwa, wtedy policja nie może zwlekać i nie bacząc na porę wchodzi do domu.
Może też zdarzyć się, że policja dokona przeszukania bez odpowiedniego pozwolenia prokuratury lub sądu - jest to możliwe w przypadku spraw pilnych. Do takich można zaliczyć sytuację, w której funkcjonariusze uzyskali informacje lub podejrzenie, że w danym lokalu ukrywa się osoba poszukiwana listem gończym. Podobnie jest, gdy powstały przesłanki świadczące o tym, że w mieszkaniu mogą znajdować się tak istotne przedmioty, jak narzędzie zbrodni czy inne dowody przestępstwa.
Działanie bez tzw. nakazu jest w takich sytuacjach uzasadnione tym, że do czasu kolejnej wizyty z niezbędnymi pozwoleniami potencjalne dowody po prostu znikną lub domniemany poszukiwany przestępca zmieni kryjówkę.
POSŁUSZEŃSTWO GWARANCJĄ BEZPIECZEŃSTWA
n zatrzymywany powinien wykonywać polecenia policji,
n w przypadku odmowy wykonywania poleceń mogą być zastosowane środki przymusu bezpośredniego,
n w przypadku agresywnego zachowania policja może: założyć kajdanki, użyć pałki lub paralizatora,
n agresywne zachowanie może być odebrane jako czynna napaść na policjanta,
n osobie zranionej w wyniku zatrzymania policja udziela pierwszej pomocy,
n kobiecie ciężarnej, wobec której użyto środków przymusu bezpośredniego, należy zapewnić pomoc lekarską.
ŁUKASZ KULIGOWSKI
lukasz.kuligowski@infor.pl