Postępowanie scaleniowe jest jedną z najbardziej skomplikowanych spraw administracyjnych. Ma ono charakter zbiorowej operacji gospodarczej. Część przepisów regulujących postępowanie zawarta została w ustawie o scalaniu i wymianie gruntów, natomiast w zakresie nieuregulowanym wspomnianą ustawą, zastosowanie mają przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego.
Zasadniczo celem scalenia gruntów jest tworzenie bardziej korzystnych warunków gospodarowania w rolnictwie i leśnictwie, poprzez poprawę struktury obszarowej gospodarstw rolnych, lasów i gruntów leśnych. Co więcej, ważne w tym aspekcie jest rozsądne ukształtowanie rozłogów gruntów, dostosowanie granic nieruchomości do systemu urządzeń melioracji wodnych, dróg oraz rzeźby terenu.
Jak to się dokonuje scalanie w tej chwili?
Scaleniem obejmuje się grunty położone w jednej lub kilku wsiach bądź w ich częściach. Grunty te tworzą całościowy obszar scalenia. Tym niemniej, scaleniu nie podlegają :
- grunty, na których znajdują się zakłady górnicze i przemysłowe oraz prowadzona jest eksploatacja kopalin,
- grunty, na których znajdują się zabytki historyczne, architektoniczne i rezerwaty przyrody,
- grunty użytkowane na cele gospodarki rybackiej, czy też przeznaczone na cele specjalne.
Grunty zabudowane mogą być scalane tylko na wniosek właściciela i pod warunkiem rozbiórki bądź przeniesienia przez niego zabudowań w oznaczonym terminie. W tym wypadku, co ważne, na scalanie musi być wyrażona zgoda na dokonanie rozliczenia wartości zabudowań w gotówce lub w innej formie jako swego rodzaju „zadośćuczynienie”.
Za grunty stanowiące współwłasność można, za zgodą współwłaścicieli, wydzielić odrębne dla każdego z nich grunty odpowiadające wartości udziałów we współwłasności. Oznacza to, iż zgodę na wydzielenie muszą wyrazić wszyscy prawni właściciele gruntu.
Wszczęcie postępowania scaleniowego lub wymiennego następuje w drodze postanowienia starosty. Postanowienie scaleniowe może (ale nie musi) być spowodowane wnioskiem większości właścicieli gospodarstw rolnych, położonych na projektowanym obszarze scalenia. Ale! Może to nastąpić na wniosek większościowych właścicieli gruntów, tj. których łączny obszar przekracza 50 proc. powierzchni projektowanego obszaru scalenia.
Postanowienie o wszczęciu postępowania scaleniowego lub wymiennego generalnie powinno zawierać:
1) określenie granic i powierzchni obszaru scalenia lub wymiany gruntów;
2) wykaz uczestników scalenia lub wymiany gruntów;
3) przewidywany termin zakończenia prac scaleniowych lub wymiennych.
Postanowienie o wszczęciu postępowania scaleniowego odczytuje się na zebraniu uczestników scalenia, zwołanym przez starostę, a ponadto wywiesza się je na okres 14 dni w lokalach urzędów gmin, na których terenie są położone grunty objęte scaleniem, oraz na tablicach ogłoszeń we wsiach, których grunty tworzą obszar scalenia.
Z chwilą upływu terminu, o którym mowa powyżej, postanowienie o wszczęciu postępowania scaleniowego uważa się za doręczone wszystkim uczestnikom scalenia. Postanowienie o wszczęciu postępowania wymiennego doręcza się uczestnikom wymiany na piśmie. Na postanowienie o wszczęciu postępowania scaleniowego służy zażalenie.
Z chwilą wszczęcia postępowania scaleniowego lub wymiennego, obejmującego lasy i grunty leśne, wstrzymuje się wydawanie zezwoleń na wyrąb drzew do czasu zakończenia postępowania, a niezrealizowane zezwolenia stają się nieobowiązujące.
Odmowa wszczęcia postępowania scaleniowego także następuje w drodze czynności administracyjnej, a mianowicie w drodze decyzji starosty.
Ciekawą sprawą jest fakt, iż postępowanie scaleniowe może być podjęte z urzędu po uprzednim uzyskaniu opinii rady sołeckiej, jak również działających na terenie danej wsi organizacji rolniczych, o ile np. grunty pozostają w zasobie własności rolnej Skarbu Państwa, ich powierzchnia jest większa niż 10 proc. projektowanego obszaru scalenia i nie mogą być racjonalnie zagospodarowane bez scalenia. Dotyczy to również sytuacji gdy ukształtowanie rozłogów gruntów na projektowanym obszarze scalenia wskutek działań przemysłowych, czy też przebiegu istniejących lub nowo budowanych dróg publicznych, kolei, rurociągów i zbiorników wodnych bądź urządzeń melioracyjnych zostało lub zostanie istotnie pogorszone. W takiej sytuacji o scalenie występuje w wnioskiem osoba, której grunty wymagają poprawienia rozłogu a równolegle scalenie powyższe nie spowodować pogorszenia warunków gospodarowania innym uczestnikom tegoż postępowania.
W przypadku dokonywania scalenia gruntów na skutek budowy dróg krajowych, w tym autostrad, koszty wykonania scalania oraz wymiany gruntów, jak również poscaleniowego zagospodarowania gruntów ponosi Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad, czyli płaci Państwo, czyli każdy podatnik w Polsce.
Grunty objęte scaleniem wylicza oraz opracowuje projekt scalenia geodeta-projektant, upoważniony do tego przez starostę. Udział przy tym bierze komisja pełniąca tzw. funkcje doradcze.
W skład rzeczonej komisji wchodzą wszyscy uczestnicy scalenia, przy czym jeżeli jest to więcej niż 10 osób, kompetencje te posiada rada uczestników scalenia. Oprócz tego mamy jeszcze przedstawiciela organizacji rolniczej, przedstawiciela agencji będącej uczestnikiem scalenia, przedstawiciela starosty i przedstawiciela izby rolniczej. Komisja wybiera przewodniczącego spośród swoich członków. Ponadto, starosta może powołać do jej składu osobowego rzeczoznawców - na wniosek komisji.
Co ważne stan własności oraz posiadania gruntów, powierzchnię użytków oraz klasy gruntów opisuje się według danych, które można znaleźć w ewidencji gruntów.
Nowe przepisy
W ustawie z dnia 26 marca 1982 r. o scalaniu i wymianie gruntów (Dz. U. z 2003 r. Nr 178, poz. 1749, z późn. zm.) wprowadzono kilka zasadniczych zmian.
Po pierwsze, w art. 1 dodano ust. 2 i tak przez grunty rozumiemy teraz nieruchomości rolne, grunty leśne, w tym przeznaczone na inwestycje publiczne, grunty pod wodą, drogami i obszarami kolejowymi, które to w dotychczasowej ustawie zdefiniowane były jako „grunty bez bliższego określenia ( por. art. 34 pkt.1 dotychczasowego brzmienia ustawy ).
Mamy ponadto nową definicję pn. gruntów zabudowanych - są to grunty pod budynkami, ale i obszary do nich przylegające (podwórza).
Mamy również nową definicję pn. rozłogu gruntów. Rozłóg gruntów oznacza rozmieszczenie gruntów gospodarstwa rolnego w stosunku do gruntów zabudowanych.
Definicja właściciela nie uległa zmianie i zawiera ona w sobie również posiadacza samoistnego.
Przebudowana została dotychczasowa definicja uczestnika scalenia lub wymiany. Teraz jest to tzw. uczestnik scalenia, czyli właściciel lub użytkownik gruntu położonego na obszarze scalenia lub wymiany. Natomiast w przypadku gruntów będących we własności Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego oznacza to również podmiot gospodarujący tymi gruntami.
Jeśli chodzi o prace scaleniowe mamy tutaj do czynienia z nową definicją. Rozumie się przez to prace i czynności niezbędne do:
a) wszczęcia postępowania scaleniowego,
b) prowadzenia postępowania scaleniowego,
c) ujawnienia w księgach wieczystych decyzji o zatwierdzeniu projektu scalenia;
Zagospodarowanie poscaleniowe – zdefiniowano jako prace (określone w decyzji o zatwierdzeniu projektu scalenia gruntów) umożliwiające objęcie w posiadanie przez uczestników scalenia wydzielonych im w ramach postępowania scaleniowego gruntów, polegające na:
a) budowie lub przebudowie dróg dojazdowych do gruntów rolnych i leśnych oraz dojazdów do zabudowań poszczególnych uczestników scalenia,
b) korekcie przebiegu oraz poprawie parametrów technicznych urządzeń melioracji wodnych,
c) likwidacji zbędnych miedz i dróg oraz wykonywaniu zabiegów rekultywacyjnych umożliwiających uprawę mechaniczną gruntów.”;
Nowelizacja stanowi iż postępowanie scaleniowe, postępowanie wymienne oraz zagospodarowanie poscaleniowe wykonuje starosta, co ważne JAKO ZADANIE z zakresu administracji rządowej. Zadanie to finansowane jest z budżetu państwa.
Ustawa z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o scalaniu i wymianie gruntów (Dz.U. z 6 września 2011 Nr 185 poz. 1097) wchodzi w życie 21 września 2011 r.
Wojciech Bugajski
samorzad.infor.pl