Uchwała została wydana w następującym stanie faktycznym: wyrokiem z dnia 16 czerwca 2010 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo przeciwko Gminie N. o zapłatę odszkodowania za szkodę wynikłą z niewykonania wyroku nakazującego dłużnikom opuszczenie i opróżnienie lokalu mieszkalnego powódki. Sąd Rejonowy ustalił, że powódka dysponuje tytułem wykonawczym nakazującym dłużnikom opuszczenie, opróżnienie i wydanie jej lokalu mieszkalnego, bez uprawnienia do uzyskania lokalu socjalnego. W postępowaniu egzekucyjnym komornik zwrócił się do pozwanej (Gminy N.), by wskazała pomieszczenie tymczasowe dla dłużników. Pozwana oświadczyła, że nie dysponuje takimi pomieszczeniami, w związku z czym komornik umorzył postępowanie egzekucyjne. Sąd Rejonowy uznał roszczenie powódki za bezpodstawne. Powódka nie zgodziła się z wyrokiem Sądu Rejonowego i wniosła od niego apelację. Przy rozpoznawaniu apelacji powódki, Sąd Okręgowy stwierdził, że w sprawie powstało zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości dotyczące odpowiedzialności gminy na podstawie art. 1046 § 4 k.p.c. w brzmieniu nadanym nowelizacją ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2004 r. Nr 172, poz. 1804, dalej „nowelizacja”). Sąd Okręgowy przedstawił swoje wątpliwości do rozstrzygnięcia SN.
W uchwale SN przypomniał, że art. 1046 § 4 k.p.c. (w brzmieniu nadanym nowelizacją) został uznany za sprzeczny z art. 2 Konstytucji RP i wynikającą z niego zasadą prawidłowej legislacji. Niekonstytucyjny przepis stracił moc obowiązującą z dniem 17 listopada 2011 r., w związku z czym funkcjonował on w systemie prawnym od dnia 5 lutego 2005 r. do dnia 16 listopada 2011 r. Jego stosowanie miało zapobiegać wykonywaniu „na bruk” eksmisji dłużników, którym nie przysługiwał tytuł do lokalu socjalnego lub zamiennego.
Wskazany przepis, w brzmieniu obowiązującym pomiędzy dniem 5 lutego 2005 r. a dniem 16 listopada 2011 r., był źródłem obowiązku gminy wskazania pomieszczenia tymczasowego dla dłużnika, w stosunku do którego toczyło się postępowanie egzekucyjne dotyczące obowiązku opuszczenia, opróżnienia i wydania lokalu mieszkalnego. SN podkreślił przy tym, że wady tego przepisu mogłyby zwolnić gminę z odpowiedzialności za szkodę spowodowaną niewykonaniem wynikającego z niego obowiązku, gdyby odpowiedzialność gminy miała zależeć także od zawinienia gminy. Tylko w takim przypadku, zdaniem SN, można było rozważać, czy stwierdzone przez TK wady regulacji prawnej, na podstawie której gmina miała „wskazywać” pomieszczenia tymczasowe dla dłużników, były na tyle istotne, że konkretnej gminie w konkretnej sytuacji faktycznej nie można było postawić zarzut w związku z niewykonaniem obowiązku.
SN wskazał przy tym, że w przypadku gdy o odpowiedzialności gminy za szkodę spowodowaną niewykonaniem wyroku eksmisyjnego ma decydować samo niewykonanie przewidzianego ustawą obowiązku, co jest charakterystyczne dla odpowiedzialności za szkodę spowodowaną wykonywaniem władzy publicznej (art. 417 k.c.), to dla przypisania gminie odpowiedzialności nie ma znaczenia stopień niedoskonałości przepisów kreujących obowiązek.
Zdaniem SN, wskazanie przez gminę pomieszczenia tymczasowego dla dłużnika jest działaniem polegającym na wykonywaniu władzy publicznej, a zaniechanie tego obowiązku, jest zaniechaniem obowiązku polegającego na wykonywaniu władzy publicznej.
SN wskazał przy tym, że gdyby nie unormowanie przewidziane w art. 1046 § 4 k.p.c.(w ówczesnym brzmieniu), wierzyciel dysponujący tytułem wykonawczym przeciwko dłużnikowi miałby podstawy oczekiwać, że organ egzekucyjny przeprowadzi postępowanie egzekucyjne i wyda mu lokal wolny od osób i rzeczy w rozsądnym czasie. Jak podkreślił SN, wierzyciel nie musiał troszczyć się o zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych swojego dłużnika i w związku z tymi potrzebami nie ciążyły na nim żadne obowiązki. Takie obowiązki przyjęło na siebie państwo, a ich realizację nakazało gminom.
Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, zdaniem SN, niewykonanie przez gminę ww. obowiązku jest zaniechaniem sprzecznym z prawem. Może ono zatem rodzić odpowiedzialność na zasadach ogólnych, tj. na podstawie art. 417 § 1 k.c.
Podsumowując, omawiana uchwała SN jest korzystna dla wszystkich wierzycieli – właścicieli lokali mieszkalnych, którzy w okresie od dnia 5 lutego 2005 r. do dnia 16 listopada 2011 r. dysponowali tytułem wykonawczym i ponieśli szkodę wskutek zaniechania wskazania przez gminę tymczasowego pomieszczenia dla dłużnika mającego obowiązek opuszczenia, opróżnienia i wydania tego lokalu. W takiej sytuacji, wierzyciele mogą wystąpić przeciwko gminie o odszkodowanie na podstawie art. 417 § 1 k.c.
Patrycja Dzięgielewska, aplikant radcowski