Inwestor, który zamierza realizować roboty budowlane przy zabytku, otrzyma dofinansowanie z budżetu państwa na badania archeologiczne. Takie rozwiązanie proponuje Senat w swoim projekcie nowelizacji ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
Kosztowne wykopaliska
- Nasz projekt stanowi realizację wyroku Trybunału Konstytucyjnego, który uznał, że całkowite przerzucenie ciężaru finansowania wykopalisk na właścicieli zabytkowych obiektów jest niekonstytucyjne (wyrok z 4 września 2007 r., sygn. akt K 20/07). Dlatego podstawowym założeniem naszego projektu jest wprowadzenie obowiązku dofinansowania badań archeologicznych przez państwo, jeśli jest to niezbędne dla ochrony zabytku - wskazuje senator Krzysztof Kwiatkowski, przewodniczący Komisji Ustawodawczej.
Wejście w życie wyroku TK zostało odroczone o 18 miesięcy, czyli do 19 kwietnia 2009 r. Na razie więc inwestor, który zamierza realizować roboty budowlane przy zabytku nieruchomym wpisanym do rejestru lub objętym ochroną konserwatorską w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, ma obowiązek finansowania wykopalisk. W praktyce nie może liczyć na żadną pomoc z budżetu państwa.
- Dziś koszty prac archeologicznych pokrywa właściciel, niezależnie od tego, czy jest to duży inwestor, np. deweloper, czy też osoba fizyczna - wskazuje Mirosław Opęchowski z Wojewódzkiego Urzędu Konserwacji Zabytków w Szczecinie. Przyznaje, że niekiedy koszty prac archeologicznych przekraczają koszt planowanych robót, np. przyłączy wodno-kanalizacyjnych. Zakres wykopalisk określa wojewódzki konserwator zabytków.
Obowiązkowa dotacja
Projekt senacki przewiduje, że dofinansowanie wykopalisk będzie obowiązkiem państwa. Dotacja będzie udzielana przez ministra kultury w wysokości do 50 proc. kosztów badań archeologicznych i dokumentacji, a jeśli zabytek posiada szczególną wartość historyczną, artystyczną czy naukową lub wymaga przeprowadzenia złożonych prac - nawet do 100 proc. kosztów wykopalisk.
- Propozycja nowelizacji zgłoszona przez Senat jest z pewnością najrozsądniejsza - wskazuje Alina Jaszewska, wiceprezes Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich.
- Popieramy propozycję dofinansowania przez państwo kosztów wykopalisk - wskazuje Maria Sarnik-Konieczna, sekretarz generalny zarządu Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków w Polsce.
Zakres dofinansowania
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego nie godzi się jednak na tak duże zaangażowanie państwa w finansowanie wykopalisk.
- Różnice między naszą propozycją a założeniami MKiDN dotyczą zakresu dofinansowania. Uzgodniliśmy, że nie będzie dwóch projektów w tej sprawie i wspólnie wypracujemy kompromis - wskazuje senator Krzysztof Kwiatkowski.
Resort chce, aby inwestor uzyskiwał dotację tylko wtedy, gdy koszt planowanych badań archeologicznych przekroczy 2 proc. kosztów planowanej inwestycji.
- Od 1999 roku prowadzę działalność gospodarczą w zakresie świadczenia usług archeologicznych i dotąd nie spotkałam się z sytuacją, aby koszt badań archeologicznych przekroczył wartość inwestycji. Z reguły to ok. 1 proc. inwestycji - wskazuje Alina Jaszewska.
- Dlatego bardziej podoba mi się propozycja Senatu: dotacje, ale po wykonaniu prac. Obie strony muszą coś udowodnić. Poza tym może się okazać, że propozycja MKiDN to de facto powrót do finansowania badań przez właścicieli - ostrzega Alina Jaszewska.
EWA GRĄCZEWSKA-IVANOVA
ewa.graczewska-ivanova@infor.pl
KATARZYNA ZALASIŃSKA
ekspert z zakresu prawa ochrony zabytków na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego
Propozycja Senatu w pełni odpowiada wymaganiom, jakie zasygnalizował TK w swoim orzeczeniu. Trzeba jednocześnie zwrócić uwagę, że nieuchwalenie tych zmian przed 19 kwietnia 2009 r. spowodowałoby wejście w życie wyroku, a tym samym usunięcie z obrotu prawnego zaskarżonego przepisu. Powstałaby wobec tego luka prawna - nie byłoby obowiązku prowadzenia badań archeologicznych oraz ich dokumentacji. Jednocześnie otworzyłoby to drogę do wznowienia postępowań w sprawach rozstrzygniętych na podstawie art. 31 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków.