Obowiązek ubezpieczenia społecznego wynikający z ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (ustawa) wiąże się nie tylko z działalnością przynoszącą stały dochód stanowiący środki utrzymania, lecz także z faktem posiadania jakichkolwiek stałych źródeł dochodu takich jak:
• wynagrodzenia z pracy najemnej,
• dochody z prowadzenia działalności gospodarczej,
• stypendia,
• zasiłki z ubezpieczenia społecznego,
• zasiłki dla bezrobotnych,
• zasiłki stałe z pomocy społecznej,
• zasiłki oraz
• świadczenia socjalne.
Ustawa dzieli ubezpieczenia na:
• emerytalne,
• rentowe,
• chorobowe,
• wypadkowe.
Zobacz serwis: Opieka społeczna
Z wprowadzonym ustawą podziałem wiąże się zróżnicowany krąg osób podlegających obowiązkowi ubezpieczenia z tytułu wymienionych ryzyk. W ramach ubezpieczenia emerytalnego i rentowego ustawodawca wyróżnił aż dwie grupy podmiotów, tj. katalog osób objętych obowiązkiem przystąpienia do tych ubezpieczeń oraz osób mających prawo do dobrowolnego przystąpienia do tych ubezpieczeń.
Ubezpieczenie emerytalne i rentowe
Do katalogu osób podlegających obowiązkowi ubezpieczenia emerytalnego i rentowego należą:
1) pracownicy, z wyłączeniem prokuratorów,
2) osoby wykonujące pracę nakładczą;
3) członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych, zwanymi dalej „członkami spółdzielni”;
4) osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, oraz osoby z nimi współpracujące;
5) osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące;
6) posłowie i senatorowie pobierający uposażenie ;
7) osoby pobierające stypendium sportowe;
8) osoby pobierające stypendium słuchaczy Krajowej Szkoły Administracji Publicznej;
9) osobami wykonujące odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;
10) osoby pobierające zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie integracyjne lub stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez powiatowy urząd pracy, zwanymi dalej „bezrobotnymi”;
11) osoby pobierające stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez inne niż powiatowy urząd pracy podmioty kierujące na szkolenie, staż lub przygotowanie zawodowe dorosłych, zwanymi dalej „osobami pobierającymi stypendium”;
12) osoby pobierające stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych;
13) duchowni;
14) żołnierze niezawodowymi pełniący czynną służbę wojskową, z wyłączeniem żołnierzy pełniących służbę kandydacką;
15) osoby przebywające na urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego;
16) osoby pobierające świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osobami pobierającymi zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, a także osobami pobierającymi wynagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie, wynikające z odrębnych przepisów lub układów zbiorowych pracy;
17) osoby pobierające świadczenie szkoleniowe wypłacane po ustaniu za-trudnienia.
Ubezpieczenie chorobowe
Obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu podlegają:
1) osoby wykonujące pracę nakładczą;
2) osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia , oraz osoby z nimi współpracujące;
3) osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące oraz
4) duchowni.
Ubezpieczenie wypadkowe
Prawodawca w stosunku do ubezpieczenia wypadkowego podzielił krąg osób na objętych obowiązkiem ubezpieczenia i wyłączonych z tego obowiązku. Obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, z wyjątkiem osób wyłączonych. A zatem ubezpieczeniu wypadkowemu nie podlegają:
• bezrobotni pobierający zasiłek dla bezrobotnych lub świadczenie integracyjne,
• osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia, jeżli praca wykonywana jest poza siedziba zleceniodawcy;
• osoby pobierające świadczenie szkoleniowe wypłacane po ustaniu zatrudnienia.
Podstawa prawna:
• Ustawa z 13 października 1998 r.o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887).