Zainteresowana strona ma prawo do informacji o działalności władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne, w tym uzyskiwania informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.
Jest jednak kilka istotnych ograniczeń odnośnie do prawa do informacji publicznej ze względu na określoną w ustawach:
• ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz
• ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa.
Jawność kontra poufność
Istotne staje się zachowanie równowagi pomiędzy zakresem ograniczeń oraz prawem do informacji publicznej. Precyzuje to przepis art. 31 ust. 3 konstytucji, wskazujący, iż ograniczenia w prawie do uzyskiwania informacji publicznej nie mogą naruszać istoty i wolności praw, kiedy to jawność nie staje się powszechną zasadą, bardziej zaś wyjątkiem. Ograniczenia powinny zostać zawarte w przepisach w formie ustawy, w sposób uniemożliwiający swobodną interpretację przez instytucję zobowiązaną do udzielenia informacji publicznej.
Wśród informacji o poufnym charakterze należałoby rozróżnić:
• tajemnice służące interesowi publicznemu (w tym tajemnica państwowa i służbowa),
• tajemnice służące interesowi indywidualnemu (w tym tajemnica zawodowa).
Kategorię tajemnic rozszerzono w ustawie o dostępie do informacji publicznej, dodając tajemnicę statystyczną i skarbową. Tajemnice zawodowe są z kolei przykładem tajemnic służących interesowi indywidualnemu. Pomiędzy tymi kategoriami istnieje jeszcze jedno rozróżnienie: brak osoby dysponującej tajemnicą służącą interesowi publicznemu oraz występowanie takowej w przypadku tajemnicy służącej interesowi indywidualnemu (np. kierownik jednostki organizacyjnej).
Kiedy informacja niejawna
Aby informację publiczną uznać za niejawną, w pierwszej kolejności należałoby stwierdzić jej poufność. Pojęcie to oznaczałoby, że informacja odnosi się do okoliczności znanych ograniczonej grupie osób, dających rękojmię zachowania tajemnicy i wyłącznie w zakresie wykonywanych przez nie obowiązków.
Drugim warunkiem, jaki powinna spełniać informacja uznana za tajną, jest obiektywny interes na rzecz ochrony przed ujawnianiem jej treści (przejawiający się w uprawnieniu do zachowania autonomii). W zależności od rodzaju tajemnicy przyjmuje się różne kryteria oceny. Dla przykładu:
• tajność informacji o charakterze zawodowym powinno rozstrzygać się z punktu widzenia przeciętnego człowieka. Należałoby wówczas brać pod uwagę tzw. podejście zdroworozsądkowe, zgodnie z którym w kręgu informacji objętych tajemnicą zawodową znalazłyby się m.in.: informacje techniczne i technologiczne, odnoszące się do projektów, wynalazków i wzorów użytkowych, jak również informacje organizacyjne, związane z procedurami stosowanymi w zarządzaniu komórką organizacyjną.
• w przypadku tajemnicy państwowej jako punkt odniesienia należałoby przyjąć ocenę dokonaną przez kompetentnego funkcjonariusza publicznego. Stosowną klauzulę (ściśle tajne lub tajne) nadaje wówczas osoba upoważniona do podpisania dokumentu. W przypadku tajemnicy państwowej osoba mająca mieć do niej dostęp powinna uzyskać poświadczenie bezpieczeństwa od organów ochrony państwa w wyniku postępowania sprawdzającego oraz odbyć szkolenie z zakresu ochrony informacji niejawnych.
Najczęstszym sposobem wskazywania informacji o charakterze poufnym jest wyodrębnianie kategorii dóbr prawnych, które zostałyby naruszone bądź zagrożone w przypadku nieuprawnionego udostępnienia informacji. Owe dobra obejmowałyby m.in. interes państwa, interes publiczny lub prawnie chroniony interes obywateli. W przepisach mogą zostać również wprost wyodrębnione kategorie informacji, które nie mogą być ujawnione ze względu na zaistnienie szkody dla chronionego dobra prawnego, obejmujące m.in. informacje dotyczące życia intymnego osób pełniących funkcje publiczne.
Kwalifikacja tajności
O zakwalifikowaniu informacji jako tajnej musi zdecydować uprawniona do tego osoba. W przypadku tajemnicy państwowej będzie to osoba upoważniona do podpisania dokumentu lub oznaczenia innego niż dokument materiału, jednak wyłącznie w zakresie posiadanego prawa dostępu do informacji niejawnych. Określona grupa informacji podlegających utajnieniu może zostać zawarta np. w umowie o pracę, zawieranej pomiędzy daną instytucją publiczną i pracownikiem. W tym przypadku katalog informacji o charakterze tajnym powinien być wyznaczony pierwotnie w regulaminie jednostki organizacyjnej, zajmującej się tworzeniem bądź przetwarzaniem informacji. Na informacje takowe składałyby się m.in. dane dotyczące projektów, informacje techniczne i technologiczne, informacje odnoszące się do struktury organizacyjnej, przepływu dokumentacji etc., jak również informacje handlowe, odnoszące się do np. rejestrów, świadectw i spisów handlowych (dane dotyczące klientów, wielkości obrotów, cenników, marketingu, rynków zbytu etc.). Poufną może zostać również indywidualna informacja, już istniejąca lub mająca dopiero powstać.
Zakwalifikować informację jako tajną można na kilka sposobów, w tym poprzez:
• nadanie danemu dokumentowi specjalnego oznaczenia (klauzula tajności),
• wydanie określonej dyspozycji przez osobę władną do podejmowania decyzji o ujawnieniu/utajnieniu informacji, np. szef komórki organizacyjnej,
• fizyczne umieszczenie dokumentu w strzeżonym pomieszczeniu/sejfie.
Odnośnie do osób wykonujących funkcje publiczne udostępniana powinna być większość informacji związanych z pełnionymi przez nie funkcjami. Dotyczy to również informacji ze sfery życia prywatnego (np. znajdujących się w oświadczeniach majątkowych), które to nie podlegają ograniczeniu ze względu na prywatność. Istnieje jednak kategoria informacji o charakterze prywatnym, niepodlegających ujawnieniu. W grupie tej znajdują się m.in. informacje dotyczące spraw intymnych osób pełniących funkcje publiczne.
Stronie, której odmówiono dostępu do informacji publicznej, przysługuje prawo wniesienia powództwa do sądu. W przypadku odmowy uzasadnianej względami ochrony danych osobowych, prawem do prywatności oraz tajemnicą inną niż państwowa, służbowa, skarbowa lub statystyczna, strona ta może wnieść powództwo do sądu powszechnego o udostępnienie informacji.
OD KOGO INFORMACJA
Obowiązane do udostępniania informacji publicznej są władze publiczne oraz inne podmioty wykonujące zadania publiczne, w szczególności:
• organy władzy publicznej,
• organy samorządów gospodarczych i zawodowych,
• podmioty reprezentujące zgodnie z odrębnymi przepisami Skarb Państwa,
• podmioty reprezentujące państwowe osoby prawne albo osoby prawne samorządu terytorialnego oraz podmioty reprezentujące inne państwowe jednostki organizacyjne albo jednostki organizacyjne samorządu terytorialnego,
• podmioty reprezentujące inne osoby lub jednostki organizacyjne, które wykonują zadania publiczne lub dysponują majątkiem publicznym, oraz osoby prawne, w których Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub samorządu gospodarczego albo zawodowego mają pozycję dominującą w rozumieniu przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów.
MARCIN KOWALCZYK
marcin.kowalczyk@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Art. 31 i 61 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. nr 78, poz. 483).
• Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz.U. nr 112, poz. 1198 ze zm.).