Przypisanie winy obwinionemu przez komisję orzekającą do spraw dyscypliny finansów publicznych skutkuje wpisem do akt osobowych, co w przyszłości może utrudnić funkcjonowanie w sektorze finansów publicznych. Zanim jednak dojdzie do uznania za winnego, istnieje wiele możliwości obrony i doprowadzenia albo do uniewinnienia, albo do złagodzenia kary. Aby jednak skutecznie się bronić, trzeba pamiętać o zasadach odpowiedzialności.
Podstawowe zasady
Zasady odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych zostały określone w rozdziale 2 ustawy o odpowiedzialności (Dz.U. z 2005 r. nr 14, poz. 114). Za naruszenie dyscypliny uważa się zarówno popełnienie czynów, jak i ich zaniechanie. Odpowiedzialność ponosi się zarówno za czyny dokonane umyślnie, jak i nieumyślnie. Istnieje szereg zasad, które wyłączają odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansowej.
Nie dochodzi się odpowiedzialności m.in., gdy kwota uszczuplenia finansów publicznych nie przekroczyła przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej lub gdy obwiniony chciał ograniczyć skutki zdarzenia losowego. Najczęściej jednak pełnomocnicy obwinionych powołują się na zasadę, zgodnie z którą nie dochodzi się odpowiedzialności, jeśli stopień szkodliwości dla finansów publicznych był znikomy. Ustawa jednak precyzuje poszczególne zasady.
Nieświadomość czynu
Jedna z zasad stanowi, że nieświadomość nie wyłącza odpowiedzialności. Trzeba więc wiedzieć, że bezpodstawne jest argumentowanie, najczęściej przez kierowników jednostek, że nie mieli świadomości, że popełnienie danego czynu naruszało dyscyplinę finansów publicznych. Argumentowanie takie pojawia się przede wszystkim, gdy doszło do naruszenia zasad rachunkowości w jednostce, a więc np., gdy dane w sprawozdaniu nie odpowiadają danym zawartym w księgach. Kierownicy tłumaczą, że nie wiedzieli, że coś w sprawozdaniu się nie zgadzało, ponieważ zajmuje się tym główna księgowa. Z przepisów ustawy potwierdzonych orzecznictwem Głównej Komisji Orzekającej wynika jednak, że kierownik jednostki odpowiada za całość gospodarki finansowej jednostki.
Kolejna zasada stanowi, że jeżeli w czasie orzekania przez komisję obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia naruszenia, stosuje się ustawę nową, chyba że ustawa w momencie popełnienia czynu jest względniejsza dla sprawcy. W praktyce chodzi o to, że komisja ma obowiązek zastosowania ustawy korzystniejszej dla obwinionego, jeśli zmieniły się przepisy. Najczęściej dotyczy to przypadków naruszeń pod rządami ustawy o finansach publicznych. Ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych zaczęła obowiązywać w 2005 roku, do tego czasu zasady odpowiedzialności regulowała ustawa o finansach publicznych. Obwiniony, który popełnił czyn przed 2005 rokiem, powinien więc zbadać, czy względniejsza jest dla niego ustawa w momencie popełnienia czynu, czy w momencie orzekania. Co więcej, zasada o stosowaniu przepisów względniejszych odnosi się także do innych ustaw, np. do prawa zamówień publicznych. W tym roku zapadło korzystne dla obwinionych orzeczenie GKO, z którego wynikało, że odpowiedzialności mogą uniknąć osoby, które udzieliły zamówienia za naruszeniem przepisów, które obowiązywały przed wprowadzeniem nowych progów, w przypadku, gdy wartość tego zamówienia nie przekraczała 14 tys. euro. Przed tą zmianą obwinieni mieli obowiązek stosowania przepisów, jeśli wartość zamówienia przekraczała 6 tys. euro. Obecnie próg podniesiono do 14 tys. euro. Zadziałała tu zasada stosowania ustawy korzystniejszej. Obwiniony, który naruszył przepisy po przekroczeniu progu 6 tys. euro, zostanie uniewinniony, bo wartość zamówienia nie przekraczała 14 tys. euro, a więc pod rządami nowych przepisów nie musiał stosować prawa zamówień publicznych.
Znikoma szkodliwość
Jedną z najczęściej stosowanych form obrony jest dowodzenie, że stopień szkodliwości naruszenia dyscypliny jest znikomy dla finansów publicznych. Chodzi np. o przypadki, gdy kwota uszczuplenia nie przekracza przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej lub gdy doszło do naruszenia przepisów, ale nie ma to skutków, np. dla postępowania o zamówienie publiczne lub nie obciąża finansów jednostki. Artykuł 28 ust. 2 ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny określa, jakie czynniki komisja musi wziąć pod uwagę przy ocenie stopnia szkodliwości. Musi ona uwzględnić przede wszystkim: wysokość uszczuplonych środków publicznych; kwotę środków publicznych niewpłaconych lub niezwróconych na właściwy rachunek budżetu państwa lub jednostki sektora finansów publicznych; kwotę środków publicznych wydatkowanych bez upoważnienia lub z jego przekroczeniem albo niezgodnie z przeznaczeniem; wysokość zobowiązań zaciągniętych bez upoważnienia lub z jego przekroczeniem oraz kwotę odsetek, kar i opłat zapłaconych wskutek zwłoki w opłaceniu należności. Oceniając dany czyn, obwiniony lub jego pełnomocnik powinien zatem sprawdzić, czy stopień szkodliwości nie był znikomy.
Inne zasady obrony
Zasad, o których należy pamiętać, jest wiele. Należy je oczywiście stosować w zależności od rodzaju popełnionego czynu. Poza wymienionymi wyżej elementami należy także sprawdzić, czy nie doszło do przedawnienia, w przypadku odwołania do Głównej Komisji Orzekającej, czy komisja I instancji nie naruszyła procedur postępowania, czy określiła czas popełnienia czynu, czy podała podstawę prawną. Wreszcie, jeśli czas między rozprawą w I instancji a rozprawą przed GKO był znaczny, czy nie doszło do zmiany prawa. Jeśli tak, należy zbadać, która ustawa jest względniejsza dla obwinionego.
KIEDY POSTĘPOWANIE PRZED GKO
Zasady odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny
• odpowiedzialność ponosi się za czyny popełnione zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie
• nie wyłącza odpowiedzialności nieświadomość tego, że działanie lub zaniechanie stanowi naruszenie dyscypliny
• jeżeli w czasie orzekania przez komisję obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia naruszenia, stosuje się ustawę względniejszą dla sprawcy
• jeżeli według nowej ustawy działanie lub jego zaniechanie nie stanowi naruszenia dyscypliny, ukaranie ulega zatarciu z mocy prawa
• odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów jest niezależne od innych rodzajów odpowiedzialności, np. odpowiedzialności karnej
• nie stanowi naruszenia dyscypliny działanie lub zaniechanie skutkujące przekroczeniem uprawnień do wydatkowania środków publicznych, do zaciągania zobowiązań albo niewykonaniem zobowiązań w kwocie nieprzekraczającej w roku budżetowym łącznie przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej
• nie dochodzi się odpowiedzialności w przypadku działania lub zaniechania podjętego w celu ograniczenia skutków zdarzenia losowego
• nie dochodzi się odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów, którego stopień szkodliwości dla finansów publicznych jest znikomy
ŁUKASZ ZALEWSKI
lukasz.zalewski@infor.pl
Podstawa prawna
• Ustawa z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz.U. z 2005 r. nr 14, poz. 114 ze zm.).
• Rozporządzenie Rady Ministrów z 5 lipca 2005 r. w sprawie działania organów orzekających w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych oraz organów właściwych do wypełniania funkcji oskarżyciela (Dz.U. nr 136, poz. 1143).