Głównym celem ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów jest zapewnienie rozwoju konkurencji, ochrona przedsiębiorców narażonych na stosowanie praktyk ograniczających konkurencję i ochrona interesów konsumentów. Obowiązuje ona każdy podmiot, również jednostki samorządu terytorialnego. Warto zatem pamiętać, że to właśnie gminy, które stanowią prawo miejscowe, m.in. z zakresu prawa transportowego, prawa wodnego czy gospodarki komunalnej, czyli wszędzie tam, gdzie może pojawić się inny przedsiębiorca, mogący świadczyć podobne usługi, muszą w swoim działaniu uwzględniać przepisy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.
Kary dla gmin
Definicja przedsiębiorcy w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów jest bardzo szeroka. Obejmuje m.in. gminy i utworzone przez nie podmioty (np. gospodarstwa pomocnicze, spółki komunalne, zakłady budżetowe). Taką interpretację ustawy potwierdza bogate orzecznictwo sądowe. Samorządy podlegają więc rygorom tych przepisów, m.in. zakazowi nadużywania pozycji dominującej. W gminach lub ich spółkach oznacza to często przeciwdziałanie ukształtowaniu się warunków niezbędnych do powstania bądź rozwoju konkurencji. Jeżeli gmina złamie prawo, może ponieść takie same konsekwencje jak inni przedsiębiorcy. Grozi jej bowiem kara pieniężna.
Tak wynika z art. 106 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Maksymalna wysokość kary może sięgnąć nawet 10 proc. przychodu. Takie rozwiązanie prawne wynika z tego, że jednostki samorządu zajmują pozycję, która pozwala im w znaczący sposób wpływać na sytuację przedsiębiorców działających na rynku lokalnym. Z jednej strony, gmina ma uprawnienia władcze, np. jako organizator usług komunalnych decyduje o warunkach ich realizacji. Z drugiej, dysponuje infrastrukturą niezbędną do prowadzenia działalności gospodarczej: wodociągami, wysypiskami itp. Taka sytuacja nakłada na gminy szczególne obowiązki wynikające z przepisów antymonopolowych. Chodzi przede wszystkim o niepodejmowanie działań mogących zaburzyć konkurencję na rynku.
Nadużywanie pozycji
Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów zakazane jest nadużywanie na rynku właściwym przez jednego lub kilku przedsiębiorców, w tym również gminę, pozycji dominującej. Nadużywanie pozycji dominującej w przypadku gmin polega w szczególności na narzucaniu uciążliwych warunków umów. Narzucanie warunków umów musi mieć charakter przymusowy, wymuszony przez gminę zajmującą pozycję dominującą na rynku. Jego źródłem może być siła rynkowa pozwalająca na jednostronne dyktowanie warunków umów kontrahentom. Narzucanie warunków umowy w przypadku gminy ma miejsce wówczas, gdy wykorzystuje ona posiadaną siłę rynkową i sytuację przymusową kontrahenta, wynikającą z braku rzeczywistych alternatyw na rynku, wymusza na nim określone zachowania. Tak dzieje się przykładowo w gminie, która jest właścicielem infrastruktury przystankowej i narzuca opłaty przedsiębiorcom przewozowym, czy w sytuacji, gdy gmina różnicuje opłatę za przyjęcie odpadów na wysypisko w zależności od tego, czy dostarczającym odpady jest gminne przedsiębiorstwo czy inny przedsiębiorca posiadający zezwolenie na usuwanie i unieszkodliwianie odpadów komunalnych.
Różnicowanie opłat
Warto zatem, aby gmina, realizując zadania własne przykładowo w zakresie utrzymania porządku i czystości w gminie, pamiętała o tym, że jednak jest monopolistą prawnym. Z tego względu wszelkie uchwały powinny być podejmowane z zachowaniem najwyższej staranności i dokładności. Najczęściej spotykanym błędem, jaki popełniają gminy, jest zróżnicowanie stawki za odbiór odpadów, w zależności od tego, czy pochodzi od prywatnego przedsiębiorcy, czy zakładu komunalnego, który jest własnością gminy. Tymczasem gmina, określając stawkę za odbiór odpadów bądź przyjmowanie ich na wysypisko, powinna opierać je na wyliczeniach ekonomicznych. Ważne są również warunki umów wyznaczanych przez gminę przykładowo prywatnym przewoźnikom, korzystającym z infrastruktury przystankowej, której właścicielem jest gmina. Nie powinny być one uciążliwe i przynosić gminie nieuzasadnionych korzyści (przykład 1). Warto pamiętać, również o tym, że gmina nie może dzielić rynku według kryteriów terytorialnych, asortymentowych lub podmiotowych. Z tego względu gmina nie może podzielić swojego obszaru na dwie części i postanowić, że w części A odpady zabiera miejscowy zakład komunalny, w części B zaś prywatny przedsiębiorca.
CO TO JEST POZYCJA DOMINUJĄCA
Zgodnie z art. 4 pkt 9 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów przez pozycję dominującą rozumie się pozycję przedsiębiorcy, która umożliwia mu zapobieganie skutecznej konkurencji na rynku właściwym przez stworzenie mu możliwości działania w znacznym zakresie niezależnie od konkurentów, kontrahentów i konsumentów; domniemywa się, iż przedsiębiorca ma pozycję dominującą na rynku, jeżeli jego udział w rynku przekracza 40 proc.
PRZYKŁAD 1
OPŁATY ZA PRZYSTANKI
Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał za ograniczenie konkurencji i praktyki polegającej na nadużywaniu przez Miejski Zakład Komunikacyjny w Żywcu Sp. z o.o. pozycji dominującej na rynku udostępniania przystanków autobusowych znajdujących się na terenie Żywca. Naruszenie to polegało na narzucaniu uciążliwych warunków umów poprzez zobowiązanie przedsiębiorców prowadzących działalność przewozową do uiszczania kwoty 0,20 zł netto miesięcznie za każde zatrzymanie się na przystanku tytułem partycypacji w kosztach utrzymania przystanków w należytym stanie porządkowym i technicznym i nakazał zaniechanie jej stosowania. Decyzja UOK i K nr RKT-19/2007 z 29 czerwca 2007 r.
PRZYKŁAD 2
DOSTAWY WODY
Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał za praktykę ograniczającą konkurencję polegających na nadużywaniu pozycji dominującej na lokalnym rynku zaopatrzenia w wodę i odprowadzenia ścieków obejmującym miasto Kalisz, poprzez narzucanie uciążliwych i przynoszących nieuzasadnione korzyści warunków umów o zaopatrzenie w wodę i odprowadzenie ścieków, polegających na zamieszczaniu w ich treści zapisu przewidującego, że:
usługodawca nie ponosi odpowiedzialności za ograniczenia albo wstrzymanie dostawy wody bądź ograniczenie lub wstrzymanie odbioru ścieków wywołane przerwami w zasilaniu.
Decyzja UOK i K nr RPZ - 36/2007 z 28 czerwca 2007 r.
Łukasz Sobiech
lukasz.sobiech@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. nr 50, poz. 331 ze zm.).