Jan Wojciszke
radca prawny, Kancelaria Prawna Chałas i Wspólnicy, oddział Gdańsk
Zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego każda osoba fizyczna i prawna ma zdolność występowania w procesie jako strona (tj. zdolność sądową). Mają ją także jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, i organizacje społeczne dopuszczone do działania na podstawie obowiązujących przepisów. Natomiast zgodnie z art. 65 par. 1 k.p.c. zdolność do czynności procesowych (tj. zdolność procesową) mają osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych, osoby prawne, inne jednostki organizacyjne oraz organizacje społeczne, o których mowa w art. 64 k.p.c.
Właściwe określenie podmiotu, przeciwko któremu wytacza się powództwo, ma zasadnicze znaczenie dla skutecznego dochodzenia prawa. Na przykład jeśli wierzyciel gminnej spółki akcyjnej pozwie zamiast tej spółki jej akcjonariusza (tj. gminę), naraża się na zapłacenie mu kosztów procesu. Jeśli zaś jednostka samorządu nie była poręczycielem swojej spółki, nie przejęła jej długów, sąd i tak nie zasądzi nic od tej jednostki, nawet jeśli jest ona jedynym akcjonariuszem spółki - dłużnika.
Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym, gminy mają osobowość prawną. Gminę reprezentuje wójt (burmistrz, prezydent miasta). Zdolność sądową posiada więc gmina, ona kieruje pozwy i przeciwko niej są one kierowane, a gminę reprezentuje w procesach wójt (burmistrz, prezydent) lub upoważniona przez niego osoba.
Omawianą problematykę komplikuje nieco fakt, że gminy tworzą różnego rodzaju jednostki komunalne. Sytuacja jest jasna w przypadku komunalnych osób prawnych. Każda osoba prawna odpowiada sama za swoje zobowiązania i jest reprezentowana w procesie przez własne organa. Osobami tymi są spółki komunalne (np. akcyjne), samodzielne publiczne zoz-y czy instytucje kultury powołane zgodnie z ustawą z 25 październik 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz.U. z 2001 nr 13, poz. 123 ze zm.). Organa uprawnione do reprezentacji osób prawnych wskazują przepisy statujące organizację tych podmiotów. Ponieważ do wójtów (burmistrzów, prezydentów) stosuje się ustawę o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne w praktyce nie mogą oni reprezentować komunalnych osób prawnych nawet jako pełnomocnicy. W szczególności nie daje zaś możliwości reprezentacji spółki okoliczność, że gmina jest jej jedynym wspólnikiem.
Natomiast w przypadku jednostek organizacyjnych gminy niemających osobowości prawnej, ich zobowiązania są zobowiązaniami gminy. To samo dotyczy gospodarstw pomocniczych tworzonych przy gminnych jednostkach budżetowych, niemających osobowości prawnej. Inaczej bywa w przypadku spraw z zakresu prawa pracy, gdzie stroną pozwaną jest zawsze pracodawca, choćby nie miał osobowości prawnej. Co do tego ostatniego przypadku należy jednak odnotować, iż w wyroku z dnia 14 grudnia 2004 r. I PK 135/04 (OSNP 2005/15/224), Sąd Najwyższy stwierdził, że gospodarstwo pomocnicze samorządowej jednostki budżetowej może być uznane za pracodawcę tylko wówczas, gdy jego samodzielność obejmuje uprawnienie do zatrudniania pracowników. Ze względu jednak na treść art. 477 k.p.c., nie stanowi to jednak zagrożenia dla pracobiorców, bo wobec treści wskazanego art. 477 k.p.c. wystarczy, że pracownik wskaże jako pozwanego drugą stronę umowy o pracę.
WNIOSEK
Ponieważ do wójtów (burmistrzów, prezydentów) stosuje się ustawę o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne, w praktyce nie mogą oni reprezentować komunalnych osób prawnych nawet jako pełnomocnicy. W szczególności nie daje zaś możliwości reprezentacji spółki okoliczność, że gmina jest jej jedynym wspólnikiem.
ŁS