Uchwała SN z 18 października 2001 r.
SYGN. AKT I KZP 9/2001
STAN FAKTYCZNY
Sąd okręgowy uniewinnił Kazimierza H. od popełnienia przestępstwa łapownictwa biernego polegającego na tym, że w okresie od lutego 1994 r. do września 1995 r., jako dyrektor Przedsiębiorstwa Państwowej Komunikacji Samochodowej w H., przyjął on korzyść majątkową o łącznej wartości ok. 4657 zł.
W uzasadnieniu orzeczenia sąd przyjął, że oskarżony, będąc dyrektorem przedsiębiorstwa państwowego, nie pełnił funkcji publicznej. Wyrok zaskarżył prokurator na niekorzyść oskarżonego. Zarzucił obrazę prawa karnego przez wyrażenie błędnego poglądu, iż oskarżony, jako dyrektor Przedsiębiorstwa PKS w H., nie pełnił funkcji publicznej w rozumieniu obowiązującego prawa karnego, a co za tym idzie, nie jest podmiotem zarzucanego przestępstwa. Sąd apelacyjny uznał, że wyłoniło się w sprawie zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy, i przedstawił je w pytaniu do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
UZASADNIENIE
Dla przyjęcia, że osoba spoza kręgu funkcjonariuszy publicznych pełni funkcję publiczną, konieczne jest, by powierzenie funkcji publicznej tej osobie miało umocowanie w ustawie. Pod tym tylko warunkiem spełniona zostanie konstytucyjna zasada określoności czynu zabronionego.
Kodeks karny w art. 115 nie zawiera definicji funkcji publicznej. Tak jak w poprzedniej kodyfikacji (kodeks karny z 1969 r.), pozostawiono tę kwestię wykładni sądowej. Przedstawione zagadnienie prawne dotyczy właśnie określenia kryteriów pełnienia funkcji publicznej, a tym samym bycia podmiotem przestępstwa określonego w art. 228 par. 1 k.k. Funkcja publiczna jest kategorią prawną ściśle związaną z zakresem działania władz publicznych w państwie.
Należy zauważyć, że oddzielenie funkcji publicznej państwa od prowadzenia działalności gospodarczej nie oznacza wycofania się państwa z tej działalności. Uczestniczy ono w sposób bezpośredni w gospodarce rynkowej, tworząc państwowe podmioty gospodarcze i wyposażając je w majątek należący do Skarbu Państwa. Podstawową ich formą prawną są przedsiębiorstwa państwowe działające na podstawie ustawy z 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. z 2002 r. nr 112, poz. 981 ze zm.). W myśl art. 1 tej ustawy, przedsiębiorstwo państwowe jest samodzielnym i samofinansującym się przedsiębiorcą, mającym osobowość prawną. Organ założycielski wyposaża je w stanowiące własność Skarbu Państwa środki niezbędne do prowadzenia działalności. Ani ustawa o przedsiębiorstwach państwowych, ani też inne przepisy rangi ustawowej nie nadają temu podmiotowi gospodarczemu statusu specjalnego, wyposażającego go w instrumenty prawne o atrybutach władztwa publicznego.
Brak kompetencji władczych w pełnieniu funkcji dyrektora przedsiębiorstwa publicznego nie wyklucza jej publicznego charakteru. Funkcja ta służy celowi publicznemu, tj. optymalnemu zarządzaniu działalnością gospodarczą, opartą na mieniu państwowym, uwzględniającemu zadania określone w akcie o utworzeniu przedsiębiorstwa bądź nałożone przez organ założycielski już w czasie działania przedsiębiorstwa.
Unormowania ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, określające pozycję prawną dyrektora, zdecydowały o objęciu go zakresem podmiotowym ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (Dz.U. z 2006 r. nr 216, poz. 1584). Znamienne jest, że włączenie dyrektora przedsiębiorstwa do osób podlegających restrykcjom tej ustawy nastąpiło po uchwaleniu nowego ko- deksu karnego (z 6 czerwca 1997 r.), w którym osoby zajmujące kierownicze stanowiska w państwowych podmiotach gospodarczych zostały wyłączone z kategorii funkcjonariuszy państwowych. Ustawodawca uznał zatem, że zarządzanie państwowym podmiotem gospodarczym jest jednakowoż jednym z atrybutów pełnienia funkcji publicznej.
OPINIA
Agnieszka Sroka
prawnik z kancelarii Forystek & Partnerzy - Adwokaci i Radcowie Prawni
Na gruncie stosowania art. 228 par. 1 k.k. wielokrotnie rodziły się pytania o stosunek pojęcia funkcji publicznej do określenia funkcjonariusz publiczny (art. 115 par. 13 k.k.). W większości poglądów uznawano, że pojęciu pełnienie funkcji publicznej należy przypisać znaczenie szersze niż pojęciu funkcjonariusz publiczny.
Przywoływana tu uchwała SN została podjęta jeszcze przed wprowadzeniem do kodeksu karnego nowelizacji polegającej na dodaniu do niego art. 115 par. 19 k.k. Ustawą z 13 czerwca 2003 r. (Dz.U. nr 111, poz. 1061) wprowadzono do kodeksu karnego definicję osoby pełniącej funkcję publiczną, zgodnie z którą osobą pełniącą funkcję publiczną jest funkcjonariusz publiczny, członek organu samorządowego, osoba zatrudniona w jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi, chyba że wykonuje wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba, której uprawnienia i obowiązki w zakresie działalności publicznej są określone lub uznane przez ustawę lub wiążącą Polskę umowę międzynarodową.
Tym samym ilość pytań rodzących się na tle tego określenia została zredukowana, ale nie zdołano ich całkowicie wyeliminować. SN ciągle zajmuje się interpretacją tego określenia: por. wyrok SN z 22 maja 2007 r. (WA 15/2007) - osobą pełniącą funkcję publiczną jest m.in. osoba zatrudniona w jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi (art. 115 par. 19 k.k.) lub postanowienie SN z 25 czerwca 2004 r., V KK 74/04 - osobą pełniącą funkcję publiczną jest nauczyciel akademicki.
Przygotowali ADAM MAKOSZ i ARKADIUSZ JARASZEK