Odpowiedź: Scedowanie zadań przez gminę w zakresie jej zadań ochrony zdrowia musi uwzględniać powszechnie obowiązujące przepisy, w tym w szczególności ustawę o zakładach opieki zdrowotnej oraz ustawę o wolontariacie i pożytku publicznym.
Uzasadnienie: Obowiązujące przepisy prawne nie dają podstaw do wyprowadzenia katalogu zadań z zakresu opieki zdrowotnej poszczególnych szczebli samorządu terytorialnego. Wysuwana niekiedy teza o przypisywaniu gminie odpowiedzialności za zapewnienie mieszkańcom ambulatoryjnej, podstawowej opieki zdrowotnej pozbawiona jest jakiegokolwiek uzasadnienia prawnego.
Już na etapie wprowadzania reformy opieki zdrowotnej, dokonując przekazywania poszczególnym jednostkom samorządu terytorialnego samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej (dalej: SPZOZ), nie przyjęto zasady, że poszczególnym szczeblom samorządu terytorialnego zostaną przekazane zakłady o określonym zakresie świadczeń zdrowotnych. Samorządowi gminnemu na podstawie rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 22 czerwca 2001 r. w sprawie wykazu samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, które zostały przejęte przez gminy, powiaty i samorządy województw, przekazano nie tylko zakłady świadczące usługi w zakresie ambulatoryjnej opieki zdrowotnej, ale także zakłady lecznictwa stacjonarnego (analogicznie jak samorządowi powiatowemu czy nawet wojewódzkiemu). Zadania władz publicznych, w tym także gminy, w zakresie zapewnienia równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej, obejmują w szczególności (art. 6 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, dalej: ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych):
• tworzenie warunków funkcjonowania systemu ochrony zdrowia,
• analizę i ocenę potrzeb zdrowotnych oraz czynników powodujących ich zmiany,
• promocję zdrowia i profilaktykę, mające na celu tworzenie warunków sprzyjających zdrowiu,
• finansowanie w trybie i na zasadach określonych ustawą o świadczeniach opieki zdrowotnej.
Do zadań własnych gminy w zakresie zapewnienia równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej, zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, należą w szczególności:
• opracowywanie i realizacja oraz ocena efektów programów zdrowotnych wynikających z rozpoznanych potrzeb zdrowotnych i stanu zdrowia mieszkańców gminy,
• przekazywanie powiatowi informacji o realizowanych programach zdrowotnych,
• inicjowanie i udział w wytyczaniu kierunków przedsięwzięć lokalnych zmierzających do zaznajamiania mieszkańców z czynnikami szkodliwymi dla zdrowia oraz ich skutkami,
• podejmowanie innych działań wynikających z rozeznanych potrzeb zdrowotnych i stanu zdrowia mieszkańców gminy.
Zadania gminy z zakresu ochrony zdrowia psychicznego regulowane są przepisami ustawy z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego i wydanych na podstawie ustawy przepisów wykonawczych, m.in. rozporządzenia Rady Ministrów z 20 sierpnia 1996 r. w sprawie sposobu organizowania i prowadzenia działalności w dziedzinie promocji zdrowia psychicznego i zapobiegania zaburzeniom psychicznym (dalej: rozporządzenie w sprawie sposobu organizowania i prowadzenia działalności w dziedzinie promocji zdrowia psychicznego i zapobiegania zaburzeniom psychicznym). Zgodnie z przepisami tego rozporządzenia organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego, czyli także organy gminy, SPZOZ, jednostki pomocy społecznej, szkoły i uczelnie, zakłady penitencjarne, placówki resocjalizacyjne, jednostki wojskowe, są zobowiązane do organizowania i prowadzenia działań w zakresie promocji zdrowia psychicznego i zapobiegania zaburzeniom psychicznym.
Rozporządzenie w sprawie sposobu organizowania i prowadzenia działalności w dziedzinie promocji zdrowia psychicznego i zapobiegania zaburzeniom psychicznym nie pozwala na wprowadzenie ostrego podziału zadań w zakresie ochrony zdrowia psychicznego, pomiędzy szczeble samorządu terytorialnego.
Obowiązujące przepisy nie wskazują jednoznacznie na zadania gminy z zakresu ochrony zdrowia, podobnie jak w przypadku pozostałych dwóch szczebli samorządu terytorialnego.
Scedowanie przez gminę zadań z zakresu ochrony zdrowia na niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej może zostać dokonane m.in. na podstawie przepisów ustawy z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (dalej: ustawa o z.o.z.) a także na podstawie przepisów ustawy z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (dalej: ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie).
W utrwalonym już orzecznictwie sądowym dopuszczalne jest tworzenie przez jednostki samorządu terytorialnego spółek prawa handlowego, które następnie tworzą, w rozumieniu przepisów ustawy o z.o.z., niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej (patrz: m.in. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 24 października 2006 r., sygn. akt II OSK 1274/06, niepublikowany).
Gmina może także na podstawie art. 35 ustawy o z.o.z. udzielać niepublicznemu zakładowi opieki zdrowotnej zamówienia na świadczenia zdrowotne, z zastrzeżeniem, o którym mowa w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 15 października 1998 r. (sygn. akt I SA 674/98).
Ostatnią formą zlecenia zadań przez gminę z zakresu ochrony zdrowia niepublicznemu zakładowi opieki zdrowotnej jest procedura uregulowana ustawą o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, o ile niepubliczny zakład opieki zdrowotnej - organ go tworzący - spełnia warunki określone w tej ustawie do uznania go za organizację pozarządową. Zlecenie przez gminę zadania z zakresu ochrony zdrowia odbywać się będzie na podstawie rocznego programu współpracy z organizacjami pozarządowymi.
Z orzecznictwa
Oczywiste jest, że owego zamówienia na świadczenie usług organ może udzielić wówczas, gdy utworzył i prowadzi zakład opieki zdrowotnej. Z upoważnienia bowiem (...) nie można korzystać dlatego, że jest się organem wymienionym w art. 8 ust. 1 pkt 1-3 tylko z tego powodu, że będąc tym organem utworzyło się i prowadzi publiczny zakład opieki zdrowotnej.
Wyrok NSA z 15 października 1998 r., sygn. akt I SA 674/98
Izabela Klisowska
Podstawy prawne:
• Ustawa z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U. nr 111, poz. 535; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. nr 121, poz. 831)
• Rozporządzenie Rady Ministrów z 20 sierpnia 1996 r. w sprawie sposobu organizowania i prowadzenia działalności w dziedzinie promocji zdrowia psychicznego i zapobiegania zaburzeniom psychicznym (Dz.U. nr 112, poz. 537)
• Ustawa z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (j.t. Dz.U. z 2007 r. nr 14, poz. 89; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. nr 123, poz. 849)
• Ustawa z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz.U. nr 96, poz. 873; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. nr 94, poz. 651)
• Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. nr 210, poz. 2135; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. nr 52, poz. 305)