Dokształcanie - uzupełnianie lub poszerzanie wykształcenia.
Doskonalenie - ulepszanie, poprawianie, zdobywanie coraz większych umiejętności w jakiejś dziedzinie.
O dokształcaniu lub doskonaleniu można mówić, gdy pracownik sam podejmuje decyzję o uczestnictwie w dowolnych formach lub gdy pracodawca zobowiązuje pracownika odgórnie.
W literaturze istnieją następujące funkcje dokształcania i doskonalenia zawodowego:
1. Adaptacyjna lub wdrożeniowa.
Adaptacyjna występuje wtedy, gdy podejmuje się pierwszą pracę lub gdy zmieniają się warunki pracy. Wdrożeniowa wystąpi, gdy zaistnieje konieczność przeorganizowania dotychczasowych doświadczeń i umiejętności stosownie do wymagań stanowiska pracy.
2. Wyrównawcza.
Wystąpi podczas uzupełniania wiedzy i umiejętności do wymagań formalnych niezbędnych dla zajmowanego stanowiska. Polega to zazwyczaj na uzupełnianiu poziomu wykształcenia do poziomu wymaganego przez odpowiednie dokumenty prawne.
3. Renowacyjna.
Jest wynikiem szybszego rozwoju nauki i techniki. Polega na aktualizacji wiedzy po upływie pewnego czasu od ukończenia szkoły.
4. Rekonstrukcyjna.
Polega na kształtowaniu postaw i zdolności innowacyjnych, podejmowaniu wysiłków twórczych, których celem jest wprowadzenie nowatorskich rozwiązań w pracy.
5. Rekwalifikacyjna.
Ma prowadzić do zmiany specjalności zawodowej, bądź uzyskania dodatkowej specjalności.
(tak [w:] T. Nowacki Kształcenie i doskonalenie pracowników. Zarys andragogiki pracy)
Dokształcaniem i doskonaleniem dorosłych zajmują się:
1) szkoły zawodowe dla dorosłych: szkoły zawodowe dla pracujących, średnie szkoły zawodowe (zaoczne i wieczorowe), średnie studia zawodowe (zaoczne i wieczorowe), policealne studia zawodowe (zaoczne i wieczorowe), szkoły mistrzów, uczelnie wyższe (studia zaoczne, wieczorowe i podyplomowe);
2) zakłady pracy państwowe i spółdzielcze (szkolenia wewnątrzzakładowe, staże zawodowe, praktyki, kursy, konferencje, seminaria);
3) organizacje oświatowe i społeczne.
Dokładniej, uzyskiwanie i uzupełnianie przez osoby dorosłe wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w pozaszkolnych formach kształcenia jest realizowane poprzez:
• kurs (pozaszkolna forma kształcenia o czasie trwania nie krótszym niż 30 godzin zajęć edukacyjnych, której ukończenie umożliwia uzyskanie lub uzupełnienie wiedzy ogólnej, umiejętności lub kwalifikacji zawodowych, realizowana zgodnie z programem nauczania przyjętym przez organizatora kształcenia),
• kurs zawodowy (kurs, którego program nauczania obejmuje usystematyzowane treści nauczania wybrane z programu nauczania dla zawodu, dopuszczonego do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania; wyniki kursu zawodowego są zaliczane przy podejmowaniu nauki w szkole dla dorosłych prowadzącej kształcenie zawodowe),
• seminarium (pozaszkolna forma kształcenia o czasie trwania nie krótszym niż 5 godzin zajęć edukacyjnych, której ukończenie umożliwia uzyskanie lub uzupełnienie wiedzy na określony temat, realizowana zgodnie z programem nauczania przyjętym przez organizatora kształcenia),
• praktykę zawodową (pozaszkolna forma kształcenia o czasie trwania uzależnionym od złożoności umiejętności niezbędnych do wykonywania zadań zawodowych, nie krótszym jednak niż 80 godzin zajęć, której ukończenie umożliwia uzyskanie lub uzupełnienie praktycznych umiejętności zawodowych z wykorzystaniem wiedzy i doświadczenia zawodowego uczestników).
W przypadku pracowników, niezależnie od ich przynależności zawodowej, terminy dokształcania i doskonalenia często stosowane są razem lub nawet zamiennie. Generalnie chodzi o podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracownika.
Podstawy prawne
• Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (j.t. Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. Nr 145, poz. 917)
• Ustawa z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (j.t. Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. Nr 145, poz. 917)
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 29 maja 2002 r. w sprawie sposobu podziału środków na wspieranie doskonalenia zawodowego nauczycieli pomiędzy budżety poszczególnych wojewodów, form doskonalenia zawodowego dofinansowywanych ze środków wyodrębnionych w budżetach organów prowadzących szkoły, wojewodów, ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz szczegółowych kryteriów i trybu przyznawania tych środków (Dz.U. Nr 46, poz. 430)
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (Dz.U. Nr 103, poz. 472; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 31, poz. 216)