Projekt, liczący ponad 100 stron, powstawał przez kilka miesięcy. Uwzględniono w nim m.in. postulaty zgłaszane podczas konsultacji społecznych czy posiedzeń Forum Debaty Publicznej. Opracowaniem projektu zajmował się zespół ds. samorządu terytorialnego kierowany przez prezydenckiego ministra Olgierda Dziekońskiego.
Celem pierwszej inicjatywy ustawodawczej Bronisława Komorowskiego w nowej kadencji parlamentu - według Kancelarii Prezydenta - ma być wzmocnienie udziału mieszkańców w działaniach samorządu terytorialnego, wsparcie współpracy między gminami, powiatami i województwami oraz usunięcie barier w rozwoju jednostek samorządowych.
Propozycja stwarza możliwość łączenia mandatu wójta, burmistrza, prezydenta miasta z mandatem senatora. Zasada niełączenia mandatu samorządowca z mandatem posła i senatora została wprowadzona w 2001 roku przez nowelizację ustaw o samorządzie gminnym, powiatowym i wojewódzkim.
Powrót do możliwości łączenia mandatu wójta, burmistrza i prezydenta z mandatem senatora postulowały organizacje samorządowe, w tym Związek Miast Polskich.
Propozycja prezydenta zakłada też m.in. wprowadzenie na szczeblu samorządowym: inicjatywy uchwałodawczej, wysłuchania publicznego i zapytania obywatelskiego.
Zgodnie z propozycją, projekt uchwały obywatelskiej będzie musiał zostać rozpatrzony, jeżeli uzyska poparcie co najmniej 15 proc. uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy albo powiatu (nie mniej jednak niż 600 osób) - w przypadku inicjatywy kierowanej odpowiednio do rady gminy lub rady powiatu oraz 5 proc. uprawnionych do głosowania mieszkańców województwa - w przypadku inicjatywy kierowanej do sejmiku województwa.
Projekt zakłada też możliwość przeprowadzania wysłuchania publicznego w sprawie niektórych uchwał, przyjmowanych przez władze samorządowe. Umożliwia też powoływanie lokalnych forów debaty publicznej jako ciał doradczych organów samorządu lokalnego.
W projekcie przewidziano też powoływanie konwentów powiatowych i konwentów wojewódzkich. Projekt wprowadza też możliwość powoływania zespołów współpracy jednostek samorządu lokalnego; mogłyby je tworzyć gminy miejskie i wiejskie sąsiadujące ze sobą. W skład zespołu mógłby wejść powiat, który obejmuje przynajmniej niektóre gminy tworzące zespół. Zgodnie z projektem, zespół ma osobowość prawną.
Projekt wprowadza ponadto nowy model absolutorium. Według projektu, nowe absolutorium miałoby przypominać model funkcjonujący w obszarze prawa handlowego - w zarządach określonych kategorii spółek prawa handlowego. Autorzy projektu chcą, by przy ocenie przez radę działań organu wykonawczego (wójtowie, burmistrzowie, prezydenci, zarządy powiatów i województw) akcent został przeniesiony z badania poprawności wykonania uchwały budżetowej na poprawność realizacji zadań.
Za formalno-prawną kontrolę wykonania budżetu przez organ wykonawczy i wynikające z tego udzielenie bądź nieudzielenie absolutorium odpowiedzialne stałyby się regionalne izby obrachunkowe.
Projekt zakłada też wprowadzenie obowiązku podawania do publicznej wiadomości projektów uchwał za pośrednictwem Biuletynu Informacji Publicznej oraz wprowadzenie zasady imiennego głosowania radnych.
Kancelaria Prezydenta zauważa, że wiele jednostek samorządu terytorialnego wprowadziło tę praktykę m.in. w ramach uczestnictwa w akcji Przejrzysta Polska, jednak nadal liczna pozostała grupa, która praktyki takiej nie wprowadziła.
Projekt będzie też opisywał mechanizmy dotyczące powstawania stowarzyszeń mieszkańców, które będą mogły być partnerem dla lokalnej władzy w realizowaniu przedsięwzięć infrastrukturalnych. Ma to mieć szczególne znaczenie na terenach wiejskich.
Według Kancelarii Prezydenta, ustawa nie przewiduje żadnych istotnych wydatków z budżetu państwa.