Zgodnie z regułą zawartą w ustawie z 11 marca 2004 r.o podatku od towarów i usług (dalej: ustawa o VAT), organa władzy publicznej oraz urzędy obsługujące je w zakresie wykonywanych przez siebie zadań nałożonych przepisami nie są podatnikami podatku od towarów i usług (VAT). Jednak zasada ta nie dotyczy czynności
wykonywanych na podstawie zawartych umów cywilnoprawnych.
Czynności te podlegają opodatkowaniu, a podmiot je wykonujący staje się podatnikiem VAT.
Większość umów zawieranych przez jednostki samorządu terytorialnego (JST) dotyczy wykonywania zadań publicznych, stąd samorządowcom wydaje się niezrozumiałe,
że prowadząc działalność gospodarczą – ale niekomercyjną – muszą płacić ten podatek. Toteż organizacje samorządowe od lat upominają się o zwolnienie z VAT w przypadkach realizacji zadań publicznych, np. budowy dróg, szkół czy szpitali. Bezskutecznie.
Masz wątpliwości? Pytania? Podyskutuj na Forum
Kto jest podatnikiem
Wokół kwestii, kto jest podatnikiem VAT, w samorządzie terytorialnym narosło tyle nieporozumień, i to pomimo że jednoznacznie wypowiedział się w tej sprawie Naczelny Sąd Administracyjny w orzeczeniu NSA z 23 marca 2010 r. (sygn. akt I FSK 273/2009).
W lipcu 2012 r. Konwent Marszałków Województw RP wystąpił do ministra finansów ze stanowiskiem w sprawie wydania jednolitej interpretacji odnośnie do podmiotu
właściwego w sprawach VAT. Dwa miesiące później marszałkowie dostali odpowiedź od wiceministra finansów Macieja Grabowskiego, który napisał m.in., że „Na wstępie należy wskazać definicję podatnika zawartą w art. 115 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług, zgodnie z którą podatnikiem są osoby i podmioty, zarówno prawne, jak i cywilne, wykonujące działalność gospodarczą bez względu na cel lub rezultat tej działalności”. Wyjaśniał też, że zasady funkcjonowania JST ukształtowała
jednolita linia orzecznictwa, określająca status urzędu organu wykonawczego wyłącznie w kategorii jednostki pomocniczej. Zdaniem resortu, jednostki samorządowe,
mając osobowość prawną, są stroną czynności podejmowanych we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność.
Urzędy realizują jedynie zadania o charakterze administracyjnym, organizacyjnym i technicznym. Dlatego nie ma, jak uzasadniał minister Maciej Grabowski, możliwości rozdzielenia jednostki samorządowej od urzędu. Powinna być zatem jedna deklaracja VAT dla JST i dla urzędu. Tak też uważają dyrektorzy izb skarbowych, którzy wydali w tej sprawie interpretacje indywidualne m.in. w Warszawie, Bydgoszczy, Katowicach oraz w Poznaniu.
Ich zdaniem, gmina i urząd gminy nie mogą być odrębnymi podatnikami VAT, gdyż są ze sobą ściśle powiązane. W stosunku do całej działalności gminy i jej urzędu podatnikiem VAT jest gmina, a nie urząd gminy, tym bardziej że nie ma aktów prawnych, które stanowiłyby o samodzielności urzędu gminy. Sprawa wygląda analogicznie w przypadku powiatu i samorządu województwa.
Ministerstwo Finansów przyjęło zatem linię orzeczenia izb skarbowych, nie wyjaśniając jednocześnie innych kwestii, np. jak prowadzić ewidencje księgowe dla gminy i dla urzędu czy sposobu rozliczania się między jednostkami organizacyjnymi urzędu. Nie zapowiedziano też uregulowania tych spraw w drodze
Urząd gminy ma jedynie charakter pomocniczy wobec gminy. legislacyjnej, skazując samorządy na kolejne pisma z prośbą o interpretację izb skarbowych i orzeczenia
sądowe. A jak wiadomo ten sam przypadek może być różnie interpretowany przez różne urzędy. Brak zapowiedzi rozwiązań prawnych świadczy o tym, że resort
finansów woli przenieść na samorządy odpowiedzialność za niejasne prawo niż je poprawić. Jednostki samorządu terytorialnego starają się wprawdzie dostosować do wymienionych orzeczeń i interpretacji indywidualnych, które przewidują, że status podatnika VAT posiada jednostka, a nie urząd, ale nadal czynią to w sposób zróżnicowany. Dlatego ciągle istnieją trzy warianty postępowania w tej sprawie, i tak podatnikiem VAT:
1) jest wyłącznie gmina (a nie jej urząd),
2) jest wyłącznie urząd gminy (a nie sama gmina),
3) są zarówno gmina, jak i jej urząd.
Na przykład w Płocku czy Grodzisku Mazowieckim istnieje jeden NIP dla gminy. Z kolei Gdańsk czy Katowice postarały się o nadanie tego samego NIP dla jednostki i dla urzędu. Wynika to m.in. z faktu, że przed 1 maja 2004 r. minister finansów był zwolennikiem wariantu, w którym ten sam NIP miała jednostka i urząd. Jednak sądy administracyjne i organy podatkowe ostatecznie przyznały rację pierwszej praktyce, w której NIP ma wyłącznie jednostka. Od 2004 roku powinno nastąpić ujednolicenie, ale minęło dziewięć lat i nadal występują różnice w interpretacji i zrozumieniu tych przepisów.
Polecamy serwis: Rachunkowość budżetowa
Czy można odliczyć VAT
Według Mirosława Kucharczyka, rzecznika prasowego Izby Skarbowej w Warszawie, gminy najczęściej pytają o prawo do odliczenia podatku naliczonego w związku z inwestycjami, które służą czynnościom opodatkowanym i niepodlegającym opodatkowaniu w sytuacji, gdy nie są w stanie przyporządkować zakupów służących zarówno czynnościom opodatkowanym, jak i niepodlegającym opodatkowaniu. Oznacza to, że pytania samorządowców sprowadzają się do kwestii, czy i jak można odliczyć VAT?
Generalnie JST nie są płatnikami VAT, chyba że zawierają umowy cywilnoprawne. Przy realizacji dużych inwestycji samorządowcy muszą się liczyć z sytuacją, że VAT stanowi pokaźny wydatek. Ale okazało się, że w niektórych przypadkach można go odzyskać. Inwestycja musi jednak przynosić dochód gminie, który pozwoli na odliczenie VAT. Stąd pomysł, aby wydzierżawić inwestycję i mieć z tego tytułu dochód.
– Kilka lat temu w ramach Funduszu Spójności zrealizowaliśmy inwestycję wodno-kanalizacyjną. Niekwalifikowalny VAT stanowił poważną kwotę, około 20 mln zł. Inwestycję wydzierżawiliśmy naszej spółce wodno-kanalizacyjnej. W ten sposób udało się nam odzyskać VAT – informuje Piotr Leśniewski, skarbnik miasta Grodzisk Mazowiecki.
Obecnie urząd wyłonił w drodze przetargu firmę księgową, która zajmie się rozliczeniem VAT za pięć lat wstecz.
– Nie znamy się na tym. Firma ma obowiązek przejrzeć dokumentację pod kątem możliwości odzyskania VAT. Zapłatą będzie prowizja od odzyskanej kwoty – mówi Piotr Leśniewski.
W Płocku również trwa przegląd dokumentacji księgowej. Według przedstawicieli płockiego urzędu, istnieje tam wiele problemów z VAT, ponieważ trudno zdefiniować, które transakcje umożliwią zwrot podatku.
WAŻNE
Z każdą możliwością odliczenia VAT samorządy zwracają się do izb skarbowych z prośbą o interpretację.
Utarła się zatem praktyka uzależnienia jednostki od instytucji, a nie od prawa.
– W 2012 roku odzyskaliśmy VAT za 2008 rok z faktur wystawianych przez zakład komunalny z tytułu korzystania z cmentarza komunalnego przez mieszkańców. Dochód z tego tytułu wpływa bezpośrednio do kasy gminy – twierdzi Mariola Borowska, kierownik Oddziału Podatków i Opłat w Urzędzie Miasta Płocka.
W Katowicach wydzierżawiono Miejskie Centrum Kultury, natomiast w Gdańsku – Inkubator Przedsiębiorczości. Czy to znaczy, że każda dzierżawa posłuży odzyskaniu VAT? Tak wydawało się gdańskim samorządowcom, gdy chcieli wydzierżawić powierzchnię miejskiej toalety na billboardy. Jednak Izba Skarbowa w Bydgoszczy zakwestionowała ten pomysł, argumentując, że dzierżawa powierzchni reklamowej nie stanowi podstawowego celu, dla którego dana inwestycja, czyli toalety, została zrealizowana (interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 30 kwietnia 2009 r., nr ITPP1/443-136/09/AT). A zatem dzierżawiona inwestycja musi służyć realizacji zadań publicznych.
Podstawa prawna:
Ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (j.t. Dz.U. z 2011 r. nr 177, poz. 1054; ost. zm. Dz.U. z 2013 r. poz. 35).
Zobacz również: Faktura pro-forma - po zmianach w 2013 r.