Obecnie obowiązujące regulacje dotyczące dopuszczalnych wskaźników zadłużenia były wielokrotnie krytykowane przez stronę samorządową, jako sztywne i nieuwzględniające indywidualnej sytuacji poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego (JST) Do 31 grudnia 2013 r. dług samorządów nie może bowiem przekroczyć dwóch wskaźników. Przypadające w danym roku raty kredytów i pożyczek, wykup obligacji wraz z odsetkami oraz koszty gwarancji i poręczeń nie mogą być wyższe niż 15% planowanych w danym roku budżetowym dochodów (art. 169 ustawy z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych; dalej: ustawa z 30 czerwca 2005 r.). Łączna kwota długu jednostek samorządu terytorialnego (JST) na koniec roku budżetowego nie może być wyższa niż 60% wykonanych dochodów tej jednostki w tym roku (art. 170 ust. 1 ustawy z 30 czerwca 2005 r.).
Krytyka ta spowodowała, że w obecnie obowiązującej ustawie z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (dalej: u.f.p.) wprowadzono wskaźnik liczony indywidualnie dla każdej jednostki. W ten sposób autorzy nowych przepisów spełnili postulaty samorządów. Okazało się jednak, że nowe zasady nie zadowalają JST, ponieważ część jednostek jest zagrożona niemożnością uchwalenia budżetu na rok 2014.
Zobacz również: Wskaźnik zadłużenia jst w 2014 r. - ocena RIO
Nowy wskaźnik zadłużenia
Zmiana procedur ostrożnościowych ma rewolucyjny charakter. Procedury te zostały zawarte w art. 242, 243 i 244 u.f.p.
Artykuł 242 u.f.p. nakazuje, aby planowane w budżecie JST wydatki bieżące nie były wyższe niż planowane dochody bieżące powiększone o nadwyżkę budżetową z lat ubiegłych i wolne środki, o których mowa w art. 217 ust. 2 pkt 6 u.f.p. Z kolei na koniec roku budżetowego wykonane wydatki bieżące nie mogą być wyższe niż wykonane dochody bieżące powiększone o nadwyżkę budżetową i wolne środki, przy czym do limitowanych wydatków bieżących nie zalicza się wydatków poniesionych w związku z realizacją projektów dofinansowanych ze środków Unii Europejskiej, w przypadku gdy środki te nie zostały przekazane w roku budżetowym. Przepis ten po raz pierwszy miał zastosowanie do uchwał budżetowych JST na rok 2011.
Z kolei art. 243 i 244 u.f.p. po raz pierwszy mają zastosowanie do uchwał budżetowych JST na rok 2014. Długa vacatio legis ustanowiona dla tych regulacji miała umożliwić JST podjęcie działań pozwalających na wypracowanie nadwyżek w części dochodów i wydatków bieżących budżetu w celu umożliwienia spełnienia wymogów określonych w tych regulacjach. Ich niespełnienie będzie bowiem skutkować niemożnością uchwalenia budżetu danej JST.
Reguła wydatkowa ustanowiona w art. 243 ust. 1 u.f.p. uzależnia możliwość uchwalenia budżetu JST od spełnienia w roku budżetowym oraz w każdym następnym roku budżetowym określonej relacji sumy kwot planowanych wydatków na spłatę rat kredytów i pożyczek wraz z należnymi odsetkami, wykupów wyemitowanych papierów wartościowych wraz z należnymi odsetkami i dyskontem oraz potencjalnych kwot wynikających z udzielonych poręczeń i gwarancji do planowanych dochodów ogółem budżetu. Zgodnie z tym przepisem, suma ta nie powinna przekroczyć średniej arytmetycznej z obliczonych dla ostatnich trzech lat relacji planowanych dochodów bieżących powiększonych o dochody ze sprzedaży majątku komunalnego oraz pomniejszonych o wydatki bieżące, do dochodów ogółem budżetu w tych latach. W związku z tym, że art. 243 u.f.p. po raz pierwszy ma zastosowanie do uchwały budżetowej na 2014 rok, bazowa średnia arytmetyczna będzie obliczana na podstawie danych budżetowych z lat 2011–2013.
Zobacz serwis: Rachunkowość budżetowa
Natomiast, zgodnie z art. 244 u.f.p., samorządy współtworzące związki komunalne do łącznej kwoty przypadających w danym roku budżetowym spłat kredytów i pożyczek i wykupów wyemitowanych papierów wartościowych dodają kwoty zobowiązań współtworzonego związku komunalnego w wysokości proporcjonalnej do ich udziału we wspólnej inwestycji współfinansowanej z tych zobowiązań finansowych. A w sytuacji, gdy nie zaciągnięto zobowiązań na realizację inwestycji, w wysokości proporcjonalnej do ich udziału we wpłatach wnoszonych na rzecz związku, których są członkami.
Ograniczenia określone w art. 243 ust. 1 u.f.p. nie obejmują wykupów papierów wartościowych, spłat kredytów i pożyczek oraz udzielonych samorządowym osobom prawnym poręczeń i gwarancji dotyczących finansowania projektów finansowanych z udziałem środków UE, ale w terminie nie dłuższym niż 90 dni po zakończeniu projektu i otrzymaniu refundacji z tych środków (art. 243 ust. 3 u.f.p.). W przypadku gdy środki unijne nie zostaną przekazane lub po ich przekazaniu zostanie orzeczony ich zwrot, JST nie może emitować papierów wartościowych, zaciągać kredytów, pożyczek, udzielać poręczeń i gwarancji do czasu spełnienia relacji określonej w art. 243 ust. 1 u.f.p.
Konsekwencje przekroczenia wskaźnika
Niemożność uchwalenia budżetu JST wiąże się z poważnymi konsekwencjami. Jeżeli organ stanowiący JST nie podejmie uchwały budżetowej do 31 stycznia roku budżetowego, to budżet jednostki ustala regionalna izba obrachunkowa (RIO) w terminie do końca lutego roku budżetowego w zakresie zadań własnych oraz zadań zleconych (art. 11 ust. 2 ustawy z 7 października 1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych). Jednak ustalony przez RIO dla JST niespełniającej wymogów art. 243 u.f.p. zastępczy plan finansowy nie zastąpi w pełni uchwały budżetowej. Plan ten nie będzie bowiem obejmował rozchodów i przychodów wynikających z zawartych przez JST umów, co może doprowadzić do powstania z tego tytułu szkody wizerunkowej lub majątkowej jednostki.
Niemożność uchwalenia budżetu zagrozi też realizacji ustawowych zadań publicznych na rzecz społeczności lokalnych przez organy JST, w związku z czym sytuacja taka powinna być rozpatrywana pod kątem zastosowania środków nadzoru, o których mowa w ustawach ustrojowych. Ustawodawca ustalił bowiem czteroletni okres na podjęcie działań umożliwiających spełnienie wymogów określonych w art. 243 u.f.p. i właściwe organy samorządu powinny ten okres należycie wykorzystać. Tak się w wielu przypadkach nie stało. Niestety, nic nie wskazuje, że przepisy w tym zakresie zostaną zmienione. Minister Finansów w odpowiedzi z 3 stycznia 2013 r. na interpelację poselską nr 12395 z 3 grudnia 2012 r. w sprawie stosowania art. 243 u.f.p. odpowiedział m.in., że nie przewiduje się nowelizacji art. 243 u.f.p. lub przesunięcia terminu jego pierwszego zastosowania. Ostatnie wypowiedzi przedstawicieli resortu finansów wskazują, że nie zmienili zdania w tej sprawie.
Nowy wskaźnik zadłużenia JST uzależnia możliwość zaciągania zobowiązań od wysokości nadwyżki budżetowej.
Polecamy: Forum
LONGIN MAŻEWSKI
Autor jest audytorem wewnętrznym, ekspertem w zakresie finansów publicznych