Zgodnie z art. 291 kodeksu cywilnego jeżeli po ustanowieniu służebności gruntowej powstanie ważna potrzeba gospodarcza, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać za wynagrodzeniem zmiany treści lub sposobu wykonywania służebności, chyba że żądana zmiana przyniosłaby niewspółmierny uszczerbek nieruchomości władnącej.
Możliwość zmiany treści służebności gruntowej uzależnione jest więc od dwóch przesłanek:
- ważna potrzeba gospodarcza po stronie właściciela nieruchomości obciążonej
- zmiana treści służebności gruntowej nie może powodować niewspółmiernego uszczerbku po stronie właściciela nieruchomości władnącej.
Przepis nie zawiera żadnego rozwinięcia, co rozumieć pod pojęciem „ ważnej potrzeby gospodarczej”.
W orzecznictwie utarł się zgodny pogląd, że pod takim pojęciem należy rozumieć taką obiektywną okoliczność, która powstała po ustanowieniu służebności gruntowej, a której doniosłość przemawia za celowością rozważenia dotychczasowego zakresu i sposobu wykonywania służebności w świetle zmienionych warunków jej ustanowienia.
Obiektywna okoliczność ważnej potrzeby musi dotyczyć gospodarczego wykorzystania obciążonej nieruchomości. Realizacja rekreacyjnych potrzeb użytkowników nieruchomości obciążonej nie może nastąpić przez zmianę zakresu służebności gruntownej. W pojęciu ważnej potrzeby gospodarczej w rozumieniu art. 291 kc nie mieści się również potrzeba gospodarcza wywołana podziałem obciążonej nieruchomości.
Cytowany przepis art. 291 kc wskazuje, że co do zasady zmiana treści służebności gruntowej odbywa się za wynagrodzeniem. Nie oznacza to jednak, że właściciel nieruchomości obciążonej musi obowiązkowo w pozwie o zmianę treści służebności gruntowej wskazywać wysokość proponowanego wynagrodzenia za zmianę. Brak wskazania proponowanego wynagrodzenia nie stanowi w tym wypadku błędu formalnego pozwu i nie może stanowić podstawy do oddalenia powództwa o zmianę służebności gruntowej (potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 marca 1997 r. II CKN 60/97).
Sąd - zmieniając służebność - orzeka o wynagrodzeniu z urzędu, niezależnie więc od wniosku właściciela tej nieruchomości.
Jeżeli właściciel nieruchomości służebnej domaga się zmiany służebności bez wynagrodzenia, a roszczenie okazuje się uzasadnione i jego uwzględnienie następuje za wynagrodzeniem, to wówczas nie ma procesowej potrzeby częściowego oddalania powództwa.
Wysokość wynagrodzenia za zmianę służebności powinna być ustalana według takich samych kryteriów jak przy ustanawianiu służebności. Przy czym wynagrodzenie nie jest zależne od zwiększenia użyteczności nieruchomości służebnej spowodowanej zmianą. Ma ono stanowić ekwiwalent dla właściciela nieruchomości władnącej.
W praktyce pojawiają się wątpliwości kto miałby pokrywać koszty związane ze zmianą treści służebności jeśli nowy sposób wykonywania tej służebności wiąże się z wydatkami (np. budową urządzeń, utwardzeniem drogi itp.). W orzeczeniu z dnia 6 marca 1984 r. (III CRN 29/84) Sąd Najwyższy stwierdził, że właściciela nieruchomości władnącej ma obowiązek ponoszenia kosztów przeprowadzenia zmiany treści lub sposobu wykonywania służebności drogi koniecznej, przede wszystkim zaś wykonania takich urządzeń na gruncie, które umożliwią dogodny dostęp z tej nieruchomości do drogi publicznej.
Sąd może jednak te koszty uwzględnić przy określaniu wysokości wynagrodzenia należnego za wprowadzone zmiany od właściciela nieruchomości obciążonej. Nie jest to jednak powszechnie przyjmowany pogląd, bowiem w wyroku z dnia 20 lutego 1985r. (III CRN 364/84) Sąd Najwyższy zajął zgoła odmienny pogląd stwierdzając, że koszty zmiany sposobu wykonywania służebności ponoszą stosownie do okoliczności sprawy właściciele obu nieruchomości: obciążonej i władnącej, chyba że szczególne okoliczności sprawy uzasadniają poniesienie tych kosztów przez jednego lub drugiego z tych właścicieli.
Zmiana treści służebności gruntowej odbywa się (w odróżnieniu od postępowania o ustanowienie służebności gruntowej) w procesie. Od pozwu o zmianę treści służebności pobiera się pełną opłatę – 5% od wartości przedmiotu sporu.