Prawo do odwołania się od rozstrzygnięcia stanowi jedno z fundamentalnych uprawnień strony w postępowaniu administracyjnym. Stronie, co do zasady przysługuje prawo do odwołania się od niesatysfakcjonującego ją rozstrzygnięcia, jeżeli nie jest ono ostateczne. Zazwyczaj rozpatrzeniem odwołania zajmuje się organ wyższego stopnia od organu, który wydał decyzję w I instancji, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Podstawowym środkiem odwoławczym jest odwołanie (od decyzji administracyjnych) oraz zażalenie (na postanowienia wydane w toku postępowania). Od decyzji wydanych przez ministra lub samorządowe kolegium odwoławcze nie służy odwołanie, jednakże strona niezadowolona z decyzji może zwrócić się do tego organu z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy.
Rozstrzygnięcia organu odwoławczego
Na podstawie art. 138 § 1 organ odwoławczy rozpatrując odwołanie może:
- utrzymać w mocy zaskarżoną decyzję albo
- uchylić zaskarżoną decyzję w całości albo w części i w tym zakresie orzec co do istoty sprawy albo uchylając tę decyzję - umorzyć postępowanie pierwszej instancji w całości albo w części, albo
- umorzyć postępowanie odwoławcze.
Na podstawie § 4 wyżej wspomnianego przepisu, organ może uchylić decyzję i zobowiązać organ pierwszej instancji do wydania decyzji o określonej treści, jeżeli przepisy przewidują wydanie decyzji na blankiecie urzędowym, w tym za pomocą środków komunikacji elektronicznej, a istnieją podstawy do zmiany zaskarżonej decyzji.
Jeżeli organ stwierdzi, że zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem przepisów postępowania, a konieczny do wyjaśnienia zakres sprawy ma istotny wpływ na jej rozstrzygnięcie, może ją uchylić w całości i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia organowi pierwszej instancji. Odbywa się to poprzez wydanie decyzji - jest to tzw. decyzja kasatoryjna (art.138 § 2).
Zobacz: RODO 2018
Należy zaznaczyć, że decyzja kasatoryjna stanowi wyjątek od zasady merytorycznego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy przez organ odwoławczy. Oznacza to, że niedopuszczalne jest nadużywanie tej instytucji oraz stosowanie wykładni rozszerzającej do art. 138 § 2. Potwierdza to także WSA w Gdańsku w wyroku z dnia 29 marca 2017 r. (II SA/Gd 71/17)
Przebieg postępowania wyjaśniającego w organie odwoławczym
W uzasadnieniu do ustawy wprowadzającej zmiany do k.p.a. ustawodawca podnosił chęć przyspieszenia przebiegu procedury administracyjnej. Usprawnienie przebiegu postępowania ma się odbyć m.in. poprzez ograniczenie liczby wydanych decyzji kasatoryjnych. Ustawodawca próbuje ograniczyć liczbę wydanych takich orzeczeń poprzez zawężenie przesłanek pozwalających na wydanie takiego orzeczenia. Takim ograniczeniem ma być właśnie wprowadzenie postępowania wyjaśniającego w organie odwoławczym, zwłaszcza w sytuacji wystąpienia przesłanek do wydania decyzji kasatoryjnej.
Aby zrozumieć istotę zmiany najpierw należy zapoznać się z nowymi przepisami dotyczącymi postępowania wyjaśniającego, a później z przepisami, które modyfikują decyzję kasatoryjną.
Od 1 czerwca, na wniosek strony lub z urzędu, organ odwoławczy będzie mógł przeprowadzić dodatkowe postępowanie w celu uzupełnienia dowodów i materiałów w sprawie albo zlecić przeprowadzenie tego postępowania organowi, który wydał decyzję. (art. 136 § 1)
Według art. 136 § 2, w sprawach, w których organ odwoławczy stwierdzi, że istnieją przesłanki do wydania decyzji kasatoryjnej (naruszenie przepisów postępowania itd.), na zgodny wniosek wszystkich stron zawarty w odwołaniu, przeprowadzi on postępowanie wyjaśniające w zakresie niezbędnym do rozstrzygnięcia sprawy.
Organ odwoławczy może zlecić przeprowadzenie określonych czynności postępowania wyjaśniającego organowi, który wydał decyzję, jeżeli przyczyni się to do przyspieszenia postępowania.
§ 2 stosuje się także gdy tylko jedna ze stron zawnioskowała o przeprowadzenie postępowania przez organ odwoławczy, jednak reszta stron musi wyrazić na to zgodę w terminie czternastu dni od dnia doręczenia im zawiadomienia o wniesieniu odwołania, zawierającego wniosek o przeprowadzenie przez organ odwoławczy postępowania wyjaśniającego.
Może też zdarzyć się tak, że przeprowadzenie przez organ odwoławczy postępowania wyjaśniającego w zakresie niezbędnym do rozstrzygnięcia sprawy byłoby nadmiernie utrudnione. W takim wypadku nie stosuje się § 2 - 3.
Postępowanie wyjaśniające w organie odwoławczym a decyzja kasatoryjna
Po nowelizacji nie jest możliwe wydanie decyzji kasatoryjnej, w przypadku gdy organ odwoławczy zarządzi przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego, opisanego w art. 136 § 2-3. Organ odwoławczy po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego w zakresie niezbędnym do rozstrzygnięcia sprawy wydaje decyzję, o której mowa w § 1 albo 4.
Wprowadzone ograniczenie oznacza, że wydanie decyzji kasatoryjnej będzie mogło odbyć się jeżeli:
- decyzja organu pierwszej instancji została wydana z naruszeniem przepisów postępowania,
- konieczne do wyjaśnienia okoliczności sprawy mają zasadniczy wpływ na jej rozstrzygnięcie,
- przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego w tym zakresie przez organ odwoławczy byłoby nadmiernie utrudnione.
Przesłanki te będą musiały być spełnione łącznie.
Opracowano na podstawie
Ustawa z 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 23; ost. zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 2138)
Wyrok WSA w Gdańsku z dnia 29 marca 2017 r. (II SA/Gd 71/17)