Przedstawiamy przykład pracownika pewnej szkoły zatrudnionego na stanowisku konserwatora, który, przechodząc w godzinach pracy przez hol szkoły, zauważył bijących się uczniów, postanowił ich rozdzielić i został poszkodowany. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił pracownikowi – konserwatorowi prawa do świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego (jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy), uzasadniając, że rozdzielenie uczniów w dniu zdarzenia nie należy do jego zakresu obowiązków, a mianowicie w tym przypadku należało powiadomić osoby upoważnione do pełnienia funkcji wychowawczych i opiekuńczych. Czy taką sytuację ze względu na zakres obowiązków nie można uznać za wypadek przy pracy?
Wypadek pracownika nie zostanie uznany za wypadek przy pracy, ponieważ nie ma on związku z wykonywaniem pracy konserwatora w szkole.
Zasady oceny, czy określone zdarzenie zostanie uznane za wypadek przy pracy, wynikają z ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (dalej: ustawa wypadkowa).
Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
● podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,
● podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,
● w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy
– art. 3 ust. 1 ustawy wypadkowej.
Jak wynika z tej definicji, podstawowymi elementami wypadku przy pracy są: nagłość tego zdarzenia, zewnętrzne przyczyny oraz związek z pracą. Aby zatem zdarzenie uznać za wypadek przy pracy, elementy te muszą występować łącznie podczas tego wydarzenia.
Rozważając sytuację, o której mowa w pytaniu, należy uwzględnić zewnętrzną przyczynę wypadku, związek wypadku z pracą i czy zdarzyło się to w czasie pracy.
Zewnętrzna przyczyna wypadku
Zewnętrzną przyczyną wypadku przy pracy może być każdy czynnik pochodzący spoza organizmu poszkodowanego pracownika, mogący – w konkretnych warunkach – wywołać szkodliwe skutki, w tym także pogorszyć stan zdrowia pracownika. Chodzi tu na przykład o urazy mechaniczne, urazy termiczne, działalność sił przyrody, działalność osób trzecich. Przyczyna zewnętrzna nie musi być zatem wyłączną przyczyną wypadku. Wystarczy, że przyczyni się ona jedynie do powstania uszczerbku na zdrowiu.
Przyczyną zewnętrzną może być np. pobicie przez ucznia.
Czytaj także: Ruszyła kampania na rzecz bezpieczeństwa w pracy>>
Związek z pracą
Zakres pojęcia „związek z pracą” użytego w definicji wypadku przy pracy obejmuje nie tylko wypadki, które mają miejsce podczas świadczenia pracy. Pojęcie dotyczy również wypadków, które nastąpiły zarówno w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonego, jak i w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia. Nagłe zdarzenie powodujące uraz lub śmierć pracownika nie musi więc nastąpić w czasie pracy i w miejscu pracy, lecz może mieć miejsce w dowolnym czasie i miejscu, pod warunkiem że pozostaje w związku z rodzajem pełnionej przez pracownika pracy.
Na przykład pobicie leśniczego przez kłusownika, zranienie prokuratora lub sędziego przez ukaranego za popełnione przestępstwo czy w końcu pobicie nauczyciela przez ucznia, dokonane nawet poza czasem i miejscem ich pracy, pozostaje w związku funkcjonalnym z pełnioną przez nich pracą i stanowi wystarczającą podstawę do uznania tych zdarzeń za będące w związku z pracą.
W przypadku pobicia konserwatora zatrudnionego w szkole przez uczniów podczas przypadkowej bijatyki trudno doszukiwać się związku z pracą tego pracownika. Dlatego też warunek, aby wypadek przy pracy miał związek z pracą pracownika, nie zostanie w tym przypadku spełniony. Tym samym zdarzenie nie zostanie uznane za wypadek przy pracy.
Związek z pracą zostanie zerwany mimo pozostawania pracownika w czasie pracy w miejscu jej świadczenia, jeżeli nie łączył go w tym czasie wewnętrzny związek z pracą. Dotyczy to sytuacji, w których – mimo że samo zdarzenie nastąpiło w miejscu i czasie pracy – pracownik w przeznaczonym na pracę czasie np. wdał się w bójkę z innym pracownikiem, podczas której uległ wypadkowi i doznał uszczerbku na zdrowiu, lub wykonywał pracę dla celów prywatnych, w czasie której uległ wypadkowi.
Czytaj także: Najważniejsze elementy stosunku pracy>>
Czy wypadek w czasie pracy
Czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy (art. 128 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy).
Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń z ubezpieczenia społecznego, traktuje się również wypadek, któremu pracownik uległ:
● w podróży służbowej (w okolicznościach innych niż wyżej określone), o ile nie był on skutkiem postępowania pracownika niemającego związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,
● podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
● przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe (art. 3 ust. 2 ustawy wypadkowej).
Wypadek przy pracy kojarzy się przede wszystkim z wykonywaniem obowiązków ze stosunku pracy, ale w wielu przypadkach do takich wypadków zalicza się również te, do których dochodzi przy realizacji zadań wynikających z umów innych niż umowa o pracę.
Szerszy zakres ochrony pracownika polega na objęciu ochroną także czynności ze sfery spraw prywatnych podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych. Na tej podstawie można byłoby uznać za wypadek przy pracy np. uraz doznany w czasie podróży koleją czy samochodem do wskazanej miejscowości lub śmierć podczas pożaru hotelu, ale już nie wypadek, jakiemu uległ pracownik np. na spacerze albo w czasie przygotowywania sobie posiłku. Związek z pracą w pierwszym przypadku polega na tym, że pracownik znalazł się w hotelu w związku z wykonywaniem pracy „na wyjeździe”, ale fakt, że poszedł na spacer lub chciał coś zjeść, już tego związku (konieczności) nie wykazuje.
Podstawy prawne
• Ustawa z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (j.t. Dz.U. z 2009 r. nr 167, poz. 1322)
• Ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. nr 105, poz. 655)