Stan faktyczny: Sąd Najwyższy rozpoznał zagadnienie prawne przekazane przez Sąd Rejonowy w W.:
1) czy mieszkaniec gminy - jako członek społeczności jednostki samorządu gminnego - może być uznany za osobę pokrzywdzoną przestępstwem z art. 231 par. 1 kodeksu karnego (k.k.) (przekroczenie uprawnień przez funkcjonariusza publicznego), czy w tej sytuacji czynności procesowych w imieniu gminy może dokonywać jedynie burmistrz lub rada miasta (gminy) jako organ uprawniony do działania w jej imieniu;
2) czy radny bądź grupa radnych rady miasta (gminy) pokrzywdzonego miasta (gminy) może samodzielnie dokonywać czynności procesowych w sprawie o przestępstwo z art. 231 par. 1 k.k., w przypadku gdy radny (radni) wchodzi (wchodzą) w skład komisji rewizyjnej rady miasta (gminy), a osobą potencjalnie podejrzaną o przestępstwo z art. 231 par. 1 k.k. jest burmistrz miasta.
Uzasadnienie: Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że sprzedaż przez burmistrza bez przeprowadzenia przetargu działek stanowiących własność gminy w sposób bezpośredni naruszała jedynie interesy majątkowe tej jednostki samorządu. Dlatego w procesie karnym zasadniczo tylko gmina może zostać uznana za pokrzywdzonego. Wprawdzie radni gminy, którzy złożyli zawiadomienie o popełnieniu przez burmistrza przestępstwa z art. 231 k.k., upatrywali swego pokrzywdzenia w tym, iż niższe wpływy do budżetu miasta skutkują mniejszymi środkami na potrzeby mieszkańców, jednak zdaniem SN w tej sytuacji trzeba uznać, że ich dobra prawne zostały dotknięte ewentualnym przestępstwem burmistrza co najwyżej w sposób pośredni.
Jednakże - jak podkreślił SN - niektórzy z mieszkańców gminy R., jako członkowie wspólnoty samorządowej, mogliby zostać uznani za pokrzywdzonych przestępstwem burmistrza wtedy, gdyby było możliwe ustalenie, że czyn bezpośrednio godził także w ich indywidualne interesy, np. jeśli ponieśliby szkodę we własnym, prywatnym majątku. Bezpośrednim przedmiotem ochrony art. 231 par. 1 k.p.k. są bowiem wszelkie dobra prawne bez względu na to, czy należą do sfery publicznej czy prywatnej. Oznacza to, że zachowania wypełniające znamiona tego przepisu mogą bezpośrednio naruszać zarówno dobra ogólne, jak i mogą godzić w indywidualne interesy. Jednak, aby stwierdzić, kto jest pokrzywdzony czynem z art. 231 par. 1 k.k., należy każdorazowo zbadać, czyj indywidualny interes (dobro prawne) został bezpośrednio naruszony tym konkretnym czynem. W konsekwencji, w sprawie o przestępstwo z art. 231 par. 1 k.k. za pokrzywdzonego może być uznany tylko taki podmiot, którego indywidualne interesy zostały, bezpośrednio, w sposób realny zagrożone działaniami funkcjonariusza publicznego.
Zagadnienie trafiło do SN, gdyż radni zaskarżyli postanowienie prokuratora, który wobec niestwierdzenia w działaniach burmistrza znamion przestępstwa nie przedstawił jej zarzutu i umorzył śledztwo. Prokurator odmówił przyjęcia zażalenia uznając, iż skarżący nie są stroną (pokrzywdzonymi), a więc nie są osobami uprawnionymi do złożenia zażalenia na postanowienie o umorzeniu.
Organem uprawnionym do reprezentacji gminy, zgodnie z treścią art. 31 ustawy, jest wójt (burmistrz, prezydent). Zatem kwestia dokonywania czynności procesowych w imieniu poszkodowanej gminy w procesie karnym została w sposób jednoznaczny unormowana przepisami: art. 51 par. 1 k.p.k., art. 11a ust. 1 i art. 31 ustawy o samorządzie gminnym.
WAŻNE WYJAŚNIeNIE:
Nie można uznać za pokrzywdzonych przestępstwem na szkodę gminy także poszczególnych jej mieszkańców tylko z tego tytułu, że są członkami gminnej społeczności.
Postanowienie Sądu Najwyższego, sygn. akt I KZP 16/08
Piotr Trocha