Dokonanie zatem określonej czynności procesowej w terminie przewidzianym przez ustawę procesową (przede wszystkim kodeks postępowania administracyjnego) oznacza zachowanie terminu przez tę stronę (lub inny podmiot).
By termin uznać za zachowany, konieczne jest złożenie przez stronę, przed upływem terminu, odpowiedniego oświadczenia woli. Jednocześnie – ale tylko po spełnieniu ustawowych warunków – nie ma znaczenia termin, w jakim oświadczenie to dotrze do adresata – czyli organu administracji publicznej.
Po spełnieniu pewnych warunków może ono dotrzeć do organu nawet po upływie terminu. Istotne jest to, by osoba, która dokonuje czynności, dokonała jej przed upływem terminu.
W obecnym stanie prawnym, termin uważa się bowiem za zachowany, jeżeli przed jego upływem pismo zostało:
1) wysłane w formie dokumentu elektronicznego w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne, za poświadczeniem przedłożenia, do organu administracji publicznej,
2) nadane w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego,
3) złożone w polskim urzędzie konsularnym,
4) złożone przez żołnierza w dowództwie jednostki wojskowej,
5) złożone przez członka załogi statku morskiego kapitanowi statku,
6) złożone przez osobę pozbawioną wolności w administracji zakładu karnego (art. 57 § 5 kodeksu postępowania administracyjnego).
Wątpliwości w zw. z § 5
W praktyce wątpliwości budzi możliwość uznania terminu za zachowany wówczas, gdy pismo przed upływem terminu zostało nadane w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego (art. 57 § 5 pkt 3 k.p.a.).
Zachowanie terminu nie będzie możliwe, gdy przed jego upływem pismo nadano w zagranicznej placówce pocztowej. Jeżeli zatem dana osoba przebywa zagranicą, to może skorzystać jedynie z urzędu konsularnego. Nadanie pisma w zagranicznej placówce pocztowej nie wywołuje zaś skutku przewidzianego w art. 57 § 5 k.p.a. (uznanie terminu za zachowany).
We wcześniejszych orzeczeniach sądy administracyjne wyraźnie podkreślały, że nadanie pisma w placówce pocztowej zagranicznego operatora lub w placówce polskiego operatora, ale niemającego statusu operatora publicznego, przed dniem upływu terminu nie prowadzi do zachowania terminu (wyrok NSA z dnia 27 listopada 1997 r., SA/Po 1273/96, niepublikowany, por. również A. Matan, w: G. Łaszczyca, Cz. Martysz, A. Matan, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Tom I, Kraków 2005, s. 571).
Ostatnio zaś w orzecznictwie sądowoadministracyjnym spotkać można sprecyzowane stanowisko, zgodnie z którym w przypadku, gdy pismo zostało nadane w zagranicznym urzędzie pocztowym, termin do jego wniesienia należy uznać za zachowany, jeżeli przed jego upływem pismo to zostało przekazane polskiej placówce pocztowej operatora publicznego (wyrok NSA z dnia 29 września 2008 r., II OSK 1101/07, OSP 2009, nr 6, poz. 64).
Nie ulega wątpliwości, że postępowanie administracyjne (nie tylko zresztą ogólne – uregulowane w kodeksie postępowania administracyjnego, ale także podatkowe), odgrywa istotną rolę w zakresie realizacji wolności i praw człowieka i obywatela. Prawo procesowe skorelowane jest z prawem materialnym (ma wobec niego służebną rolę), i pozwala na realizację norm zawartych w tym prawie. Widać zatem wyraźnie, że nieprawidłowości w postępowaniu administracyjnym, w choćby pośredni sposób oddziałują na prawo materialne, w którym obywatel może widzieć źródło swoich publicznych praw podmiotowych.
Standardy unijne
Prawidłowe stosowanie przepisów kodeksu postępowania administracyjnego powinno dawać gwarancję realizacji wolności i praw człowieka i obywatela. Zauważyć jednak należy, że zadanie to będzie spełnione, o ile obowiązujące przepisy prawne będą zawierały normy prawne, odpowiadające pewnym ogólnym standardom wynikającym np. z zasad etyki, bądź moralności. Standardy takie wynikać jednak mogą również z prawa europejskiego. Standardy takie, ustanowione nie tylko przez prawo Unii Europejskiej, ale także prawo Rady Europy, obowiązują – choćby pośrednio – krajowy podmiot stosujący prawo, ale także ustawodawcę.
Wydaje się zatem, iż przepis art. 57 § 5 pkt 3 k.p.a. wymaga nowelizacji; której powodem jest przynależność Polski do Unii Europejskiej, otwierająca przed Polską i jej obywatelami nowe możliwości, w tym także prawo do swobodnego przepływu osób.
Ograniczenia przewidziane przez art. 57 § 5 pkt 3 k.p.a. uznać można za stojące w sprzeczności z ogólnymi fundamentami Wspólnoty Europejskiej. Zauważyć zresztą należy, że podobne postulaty pojawiły się w najnowszej literaturze z zakresu nauki postępowania administracyjnego; podkreśla się w niej, że „w warunkach członkostwa Polski w Unii Europejskiej i pełnej wolności przemieszczania się w granicach Unii nie istnieje chyba żaden powód, aby istniała w dalszym ciągu konieczność nadawania pisma w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego” (por. W. Chróścielewski, J.P. Tarno, Postępowanie administracyjne i postępowanie przed sądami administracyjnymi, Warszawa 2009, s. 106).
Wartości, na jakich opiera się Unia Europejska to m.in. wolności i prawa człowieka i obywatela. Wyrasta z tego swoboda przemieszczania się. Jednym z celów Unii Europejskiej jest utrzymanie i rozwijanie Unii jako przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w której zagwarantowana jest swoboda przepływu osób (art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej). Artykuł 57§ 5 pkt 3 k.p.a. ogranicza tę swobodę.
Zasada efektywności prawa wspólnotowego nakazuje, by środki podjęte w różnych państwach członkowskich doprowadziły do tego, by prawo wspólnotowe było tam stosowane skutecznie i równoważnie do tego, jak stosuje się właściwe prawo krajowe. Oznacza to również zobowiązanie do interpretacji prawa krajowego zgodnie z prawem wspólnotowym, w tym z prawem pierwotnym wspólnotowym (por. A. Wentkowska, w: J. Barcik, A. Wentkowska, Prawo Unii Europejskiej z uwzględnieniem Traktatu z Lizbony, Warszawa 2008, s. 126).
Grzegorz Krawiec
samorzad.infor.pl