Radni pełniąc służbę publiczną są obowiązani dbać o wykonywanie zadań publicznych oraz o środki publiczne z uwzględnieniem interesu państwa, interesu wspólnoty samorządowej oraz indywidualnego interesu obywateli. Radni są odpowiedzialni przed całą społecznością lokalną w zakresie sprawowanej funkcji publicznej, są też obowiązani do przestrzegania dyscypliny finansowej i budżetowej.
Obowiązki radnego
Status radnego, jego obowiązki i prawa są określone ustawowo, w szczególności w art. 23-25 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym.
Radny jest przedstawicielem władzy lokalnej, wykonując swoje prawa i obowiązki, powinien kierować się przede wszystkim dobrem wspólnoty samorządowej. Radny korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych. Główną funkcją radnego jest praca społeczna.
Do podstawowych obowiązków radnego należą:
• utrzymanie stałej więzi z mieszkańcami i ich organizacjami,
• uczestniczenie w pracach rady i jej komisji oraz innych instytucji samorządowych, do których został wybrany lub desygnowany,
• wybór przewodniczącego rady,
• reprezentowanie wyborców w radzie gminy i w innych instytucjach samorządowych oraz troszczenie się o ich sprawy.
Radni podejmują najważniejsze decyzje w sprawach dotyczących gmin, powiatów, województw (decydują np. o utrzymaniu szkół, przedszkoli, ośrodków zdrowia, remontach ulic i ochronie środowiska naturalnego).
Dyscyplina finansów publicznych
W przepisach związanych z gospodarką środkami publicznymi brak jest definicji pojęcia dyscypliny finansów publicznych.
Finanse publiczne - zgodnie z art. 3 ustawy z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (dalej: ustawa o finansach publicznych) - obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a zwłaszcza:
• gromadzenie dochodów i przychodów publicznych,
• wydatkowanie środków publicznych,
• finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jednostki samorządu,
• zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne,
• zarządzanie środkami publicznymi,
• zarządzanie długiem publicznym,
• rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.
Katalog środków publicznych jest zawarty w art. 5 ustawy o finansach publicznych. Należy podkreślić, że uchwały dotyczące gospodarowania środkami publicznymi są podejmowane obowiązkowo w głosowaniu jawnym (art. 12 ust. 3 pkt 9 ustawy o finansach publicznych).
Z kolei zasady i zakres odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, organy właściwe oraz postępowanie w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych określa ustawa z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (dalej: ustawa o odpowiedzialności).
Kto ponosi odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny
O tym, kto podlega odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, rozstrzyga art. 4 pkt 1-4 ustawy o odpowiedzialności. Przepis ten obejmuje:
1) osoby wchodzące w skład organu wykonującego budżet lub plan finansowy jednostki sektora finansów publicznych albo jednostki niezaliczanej do sektora finansów publicznych otrzymującej środki publiczne lub zarządzającego mieniem tych jednostek,
2) kierowników jednostek,
3) pracowników jednostek, którym powierzono określone obowiązki w zakresie gospodarki finansowej lub czynności przewidziane w przepisach o zamówieniach publicznych,
4) osoby gospodarujące środkami publicznymi przekazanymi jednostkom niezaliczanym do sektora finansów publicznych.
Na mocy art. 20 ust. 1 ustawy o odpowiedzialności odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ponosi osoba uczestnicząca w podejmowaniu uchwały zawierającej polecenie lub upoważnienie do popełnienia czynu naruszającego dyscyplinę finansów publicznych w przypadku niezgłoszenia sprzeciwu do tej uchwały. Odpowiada ona na zasadach określonych w art. 19 ust. 3 ustawy o odpowiedzialności. Przepis ten stanowi, że odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ponosi także osoba, która wydała polecenie wykonania czynu naruszającego dyscyplinę finansów publicznych.
Zgłoszenie sprzeciwu do uchwały (przez radnego) może się odbyć - zgodnie z art. 20 ust. 2 ustawy o odpowiedzialności - na piśmie albo ustnie do protokołu, jak również poprzez głosowanie przeciwko uchwale (w przypadku głosowania imiennego).
Za co grozi odpowiedzialność
Czynności stanowiące naruszenie dyscypliny finansów publicznych są określone w art. 5-18 ustawy o odpowiedzialności. Takim naruszeniem jest m.in.:
• dokonanie wydatku ze środków publicznych bez upoważnienia albo z przekroczeniem zakresu upoważnienia,
• nieustalenie, niepobranie lub niedochodzenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu lub innej jednostki sektora finansów publicznych albo ustalenie, pobranie lub dochodzenie takiej należności w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia,
• dopuszczenie przez kierownika jednostki do uszczuplenia wpływów należnych Skarbowi Państwa, jednostce samorządu lub innej jednostce sektora finansów wskutek zaniedbania lub niewypełnienia obowiązków w zakresie kontroli finansowej,
• dokonanie zmiany w budżecie lub planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych bez upoważnienia albo z przekroczeniem zakresu upoważnienia,
• udzielenie zamówienia publicznego w sposób niezgodny z prawem.
Naruszenie dyscypliny finansów publicznych stanowią także m.in. wszelkie nieprawidłowości związane z przyznaniem, przekazaniem, rozliczeniem czy też wydatkowaniem dotacji.
Kto zawiadamia o naruszeniu
Przepis art. 93 ustawy o odpowiedzialności wymienia uprawnionych do składania do rzecznika dyscypliny finansów publicznych zawiadomień o ujawnionych okolicznościach, wskazujących na naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Takie uprawnienie ma m.in. organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego, tj. np. rada gminy (art. 93 ust. 1 pkt 4 ustawy o odpowiedzialności).
Zawiadomienie mogą ponadto złożyć:
• kierownik jednostki sektora finansów publicznych,
• kierownik jednostki otrzymującej środki publiczne,
• organ sprawujący nadzór nad jednostką sektora finansów publicznych,
• organ kontroli lub kierownik jednostki prowadzącej kontrolę,
• dysponent przekazujący środki publiczne jednostce niezaliczanej do sektora finansów publicznych.
Warto podkreślić, że uprawnienie takie nie przysługuje bezpośrednio komisjom rady, radnym lub grupie radnych (art. 95 ustawy o odpowiedzialności). Jeśli rzecznik dyscypliny otrzyma informację o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych od osób lub podmiotów nieuprawnionych do złożenia zawiadomienia, przekazuje tę informację kierownikowi jednostki, której ona dotyczy, oraz organowi sprawującemu nadzór nad tą jednostką.
Joanna Nowicka
Podstawy prawne:
• Ustawa z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz.U. nr 249, poz. 2104; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. nr 82, poz. 560)
• Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (j.t. Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. nr 173, poz. 1218)
• Ustawa z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz.U. z 2005 r. nr 14, poz. 114; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. nr 79, poz. 551)