Kierownik jednostki sektora finansów publicznych – zgodnie z obowiązującymi uregulowaniami prawnymi – odpowiada za całość gospodarki finansowej tej jednostki, a mianowicie:
● jest odpowiedzialny za całość jej gospodarki finansowej, przy czym może powierzyć określone obowiązki w tym zakresie pracownikom jednostki (przyjęcie obowiązków przez te osoby powinno być potwierdzone dokumentem w formie odrębnego imiennego upoważnienia albo wskazania w regulaminie organizacyjnym tej jednostki) – art. 53 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (dalej: „nowa” uofp),
● ponosi odpowiedzialność za wykonywanie obowiązków w zakresie rachunkowości określonych ustawą, w tym z tytułu nadzoru, również jeśli określone obowiązki w zakresie rachunkowości – z wyłączeniem odpowiedzialności za przeprowadzenie inwentaryzacji w formie spisu z natury – zostaną powierzone innej osobie za jej zgodą (przyjęcie odpowiedzialności przez inną osobę powinno być stwierdzone w formie pisemnej) – art. 4 ust. 5 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (dalej: uor),
● odpowiada za przygotowanie i przeprowadzanie postępowań o udzielenie zamówień publicznych, przy czym za wykonanie tych czynności mogą odpowiadać także inne osoby w zakresie, w jakim zostało im to powierzone przez kierownika jednostki – art. 18 ust. 1 i 2 ustawy z 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (dalej: upzp).
Sytuacje, w których odpowiedzialność ponosi kierownik jednostki
Jeśli w jednostce sektora finansów publicznych dojdzie do naruszenia zasad regulujących tzw. dyscyplinę finansów publicznych (czyli reguł ustalających sposób gromadzenia należności stanowiących dochody publiczne i wydatkowania środków publicznych), zgodnie z przepisami ustawy z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (dalej: ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych), kierownik jednostki może ponosić odpowiedzialność za jej naruszenie w sytuacjach, gdy:
● dopuścił się zaniedbania lub niewypełnienia obowiązków w zakresie kontroli zarządczej, w odniesieniu do czynów wskazanych w ustawie o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych,
● sam dopuścił się działania lub zaniechania stanowiącego czyn zabroniony,
● wydał pracownikowi polecenie wykonania czynu stanowiącego naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
Rodzaje naruszeń, których może się dopuścić wyłącznie kierownik jednostki
Ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych przewiduje pięć rodzajów naruszeń, które mogą zostać popełnione wyłącznie przez kierownika jednostki na skutek zaniedbania lub niewypełnienia przez niego obowiązków w zakresie kontroli zarządczej.
Pięć rodzajów naruszeń, które mogą zostać popełnione wyłącznie przez kierownika jednostki, przewidziane przez ustawę o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych
1. Dopuszczenie do uszczuplenia wpływów należnych Skarbowi Państwa, jednostce samorządu terytorialnego lub innej jednostce sektora finansów publicznych (przy czym przepis ten nie ma zastosowania do należności z tytułu składek, do poboru których są obowiązani Zakład Ubezpieczeń Społecznych i Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego) – art. 5 ust. 2.
2. Dopuszczenie do dokonania wydatku powodującego przekroczenie kwoty wydatków ustalonej w rocznym planie finansowym jednostki – art. 11 ust. 2.
3. Dopuszczenie do niewykonania zobowiązania jednostki, którego termin płatności upłynął – art. 16 ust. 2.
4. Dopuszczenie do popełnienia naruszeń dyscypliny finansów publicznych związanych z udzielaniem zamówień publicznych – art. 17 ust. 7.
5. Dopuszczenie do popełnienia naruszeń dyscypliny finansów publicznych związanych z zawieraniem umów koncesji na roboty budowlane lub usługi – art. 17a ust. 5.
Wymienione w ramce czyny mogą być popełnione wyłącznie przez kierownika jednostki – nie mogą zostać o nie obwinieni inni pracownicy jednostki, nawet jeśli wykonywanie obowiązków w zakresie kontroli finansowej zostało im powierzone na piśmie przez kierownika jednostki – gdyż wyklucza to ograniczony zakres podmiotowy ww. przepisów (orzeczenie Głównej Komisji Orzekającej w Sprawach o Naruszenie Dyscypliny Finansów Publicznych; dalej: GKO – nr DF/GKO-4900-49/53/07/2350 z 22 października 2007 r.).
Ponadto w orzeczeniu nr BDF1/4900/30/28-29/RN- -4-5/09/1113 z 8 czerwca 2009 r. GKO zwróciła uwagę, że odpowiedzialność pośrednia kierownika jednostki za naruszenie dyscypliny finansów publicznych – czyli w sytuacji, gdy powierzył określone obowiązki do wykonania pracownikowi – kształtuje się obecnie w taki sposób, że może być ona przypisana tylko w odniesieniu do czynów wymienionych w przepisach art. 5 ust. 2, art. 11 ust. 2, art. 16 ust. 2, art. 17 ust. 2 i art. 17a ust. 5 ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Wynika to z faktu, że w obecnym stanie prawnym nie ma już regulacji przewidujących ogólną odpowiedzialność kierownika jednostki z tytułu zaniedbania obowiązków w zakresie nadzoru (przewidzianą niegdyś w nieobowiązujących już przepisach art. 138 ust. 3 ustawy z 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych).
Odpowiedzialność bezpośrednia kierownika jednostki
Kierownicy jednostek mogą odpowiadać za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, jeśli sami się dopuścili działań niezgodnych z obowiązującym prawem lub zaniechali wypełnienia obowiązków nałożonych na nich przez przepisy, a także w pewnych sytuacjach, gdy określone czynności wykonywali pracownicy ich jednostek organizacyjnych.
Poza przypadkami naruszeń opisanymi wcześniej, część czynów wymienionych w art. 5–18a ustawy o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych może być popełniona tylko przez osoby posiadające kompetencje do wykonania określonych czynności (m.in. do dysponowania środkami publicznymi i do zaciągania zobowiązań w imieniu jednostki), czyli przede wszystkim przez kierowników jednostek, nawet jeśli poszczególne czynności były wykonywane przez podległych im pracowników. Według orzecznictwa GKO należą do nich m.in. czyny wymienione w tabeli.
TABELA. Odpowiedzialność kierownika jednostki za naruszenia dyscypliny finansów publicznych
Kierownik jednostki będzie odpowiadał bezpośrednio za naruszenie dyscypliny finansów publicznych również wtedy, gdy nie przypisał żadnemu pracownikowi odpowiedzialności za wykonywanie określonych obowiązków lub też jeśli obowiązki te zostały powierzone w sposób niezgodny z obowiązującym prawem (takie stanowisko przedstawiła GKO w orzeczeniach nr BDF/GKO/4900/54/53/08/2091 z 27 października 2008 r. oraz nr BDF1/4900/30/28- -29/RN-4-5/09/1113 z 8 czerwca 2009 r.).
Jeśli kierownik jednostki powierzył w sposób prawidłowy wykonywanie obowiązków pracownikowi jednostki, może odpowiadać bezpośrednio za ich nieprawidłowe wykonanie, jeśli faktycznie jednak to on sam je wykonywał. Zwróciła na to uwagę GKO w orzeczeniu nr DF/GKO/Odw.-44/60/Rn-16/2005/353 z 13 października 2005 r., stwierdzając, że: w pierwszej kolejności należy ustalić sprawcę danego czynu objętego zarzutem, a następnie rozważać kwestię przesłanek jego odpowiedzialności. Zachowanie tej kolejności jest niezbędne dla wydania prawidłowego rozstrzygnięcia, gdyż samo udowodnienie powierzenia obowiązków w zakresie gospodarki finansowej przez kierownika jednostki pracownikowi nie wyłącza automatycznie odpowiedzialności kierownika, który na skutek powierzenia obowiązków nie traci kompetencji do działania w powierzonym zakresie. Na przykład, jeśli z dokumentacji jednostki wynika, że kierownik jednostki powierzył swojemu zastępcy udzielanie zamówień publicznych, ale w jednym konkretnym przypadku, w którym doszło do naruszenia dyscypliny finansów publicznych, zamówienia udzielił jednak sam kierownik, a nie jego zastępca – wtedy, mimo że czynności zostały powierzone innej osobie – odpowiadać będzie kierownik jednostki, gdyż to jego działanie doprowadziło do powstania naruszenia.
Wydanie polecenia pracownikowi
Kierownik jednostki może również w pewnych przypadkach ponieść odpowiedzialność z tytułu naruszenia dyscypliny finansów publicznych, jeśli wydał polecenie, którego wykonanie przez podległego mu pracownika spowodowało takie naruszenie. Dzieje się tak dlatego, że odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ponosi nie tylko osoba, która sama przez swoje działanie lub zaniechanie popełniła czyn zabroniony, ale także osoba, która wydała polecenie wykonania czynu naruszającego dyscyplinę finansów publicznych (art. 19 ust. 3 i art. 29 ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych).
UWAGA! Niepublikowane orzecznictwo pochodzi z Bazy orzecznictwa GKO zamieszczonej w Biuletynie Informacji Publicznej Ministerstwa Finansów – http://mofnet.gov.pl
PODSTAWY PRAWNE
● Ustawa z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz.U. z 2005 r. Nr 14, poz. 114; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 157, poz. 1241)
● Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (j.t. Dz.U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 165, poz. 1316)
● Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1240)
● Ustawa z 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (j.t. Dz.U. z 2007 r. Nr 223, poz. 1655; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 219, poz. 1706)