Funkcje Prokuratora Generalnego i Ministra Sprawiedliwości zostały połączone podczas obrad Okrągłego Stołu. Miało to zapewnić kontrolę parlamentu nad prokuraturą, która działała na zasadach z PRL, gdy prokurator generalny podporządkowany był Radzie Państwa. W związku z tym od 1990 roku funkcję tę pełnił z urzędu Minister Sprawiedliwości.
Po wejściu w życie znowelizowanego prawa o prokuraturze tj. od 31 marca 2010 roku, Prokurator Generalny będzie powoływany przez Prezydenta RP na sześcioletnią kadencję, bez możliwości wyboru na kolejne 6 lat. Krajowa Rada Sądownictwa i Krajowa Rada Prokuratorów, będą wskazywać 2 kandydatów - prokuratorów lub sędziów z co najmniej 10 - letnim stażem.
Powołany w ten sposób Prokurator Generalny nie może sprawować innych funkcji, oraz zabrania mu się wykonywania prac zarobkowych, poza pracą naukową. Nie może on również należeć do partii politycznej w okresie sprawowania urzędu. Co roku będzie obowiązany do przedstawiania premierowi sprawozdania z działalności prokuratury.
Prezydent będzie mógł odwołać prokuratora generalnego przed końcem jego kadencji w przypadku skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo złożenie nieprawdziwego oświadczenia lustracyjnego. Również Sejm będzie mógł go odwołać w drodze uchwały podejmowanej większością 2/3 głosów na wniosek premiera w razie odrzucenia przedłożonego sprawozdania.
Nowelizacja znosi przede wszystkim istnienie Prokuratury Krajowej którą zastępuje Prokuratura Generalna. Podrzędnymi będą prokuratury apelacyjne, okręgowe i rejonowe. Omawiana ustawa zmienia sposób wykonywania nadzoru służbowego. Wprowadzana jest odpowiedzialność prokuratora nadzoru za przebieg sprawy nadzorowanej. Wzmocnieniu ulega również samodzielność prokuratora prowadzącego postępowanie przygotowawcze. Prokurator nadrzędny nie będzie mógł wydawać poleceń dotyczących treści czynności procesowej.
Kompetencje Ministra Sprawiedliwości
Prokuraturę stanowi Prokurator Generalny i podlegli mu prokuratorzy (art. 1 ustawy o prokuraturze). Stanowisko Prokuratora Generalnego jest stanowiskiem najwyższym w hierarchii instancyjnej prokuratury ale równocześnie od strony funkcjonalnej powiązane jest nierozerwalnie z funkcją Ministra Sprawiedliwości (art.1 ust. 2 ustawy o prokuraturze). Ustawa o prokuraturze przyznaje bowiem Ministrowi Sprawiedliwości kompetencje wydawania aktów wykonawczych do ustawy o prokuraturze. I tak, Minister Sprawiedliwości obowiązany jest do tworzenia i znoszenia w drodze rozporządzenia prokuratur apelacyjnych, okręgowych i rejonowych oraz ustalanie ich siedzib i obszarów właściwości; dotyczy to również ośrodków zamiejscowych prokuratur okręgowych lub rejonowych (art.17 ust. 5 i 6 ustawy o prokuraturze). Także w drodze rozporządzenia Minister, ustala regulamin określający tryb wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury oraz określa wewnętrzną organizację powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury, zakres działania sekretariatów i innych działów administracji.
Zgodnie z art. 17 ust. 7 ustawy o prokuraturze może zarządzić wspólne prowadzenie spraw z zakresu administracji i gospodarki finansowej sądu powszechnego i powszechnej jednostki organizacyjnej prokuratury przez właściwy sąd powszechny, jeżeli obie jednostki mają siedzibę w tej samej miejscowości. Ponadto Minister Sprawiedliwości, w drodze rozporządzenia, określa szczegółowe zasady i tryb mianowania, zmiany warunków pracy oraz rozwiązywania stosunku pracy aplikanta, jego szczegółowe obowiązki i zasady egzaminu prokuratorskiego (art. 97).
Czytaj także: Prokurator jako podmiot na prawach strony>>
Kompetencje Prokuratora Generalnego
Kompetencje Prokuratora Generalnego, poprzez fakt, że jest on naczelnym organem prokuratury, są bardzo szerokie. Można je podzielić na działania dotyczące wewnętrznego zwierzchnictwa nad poszczególnymi prokuratorami (organizacji prokuratury) i na działania o charakterze procesowym (czyli związane z postępowaniem karnym). Podział ten będzie pokrywał się w znacznej części z klasyfikacją kompetencji Prokuratora Generalnego ze względu na kompetencje dotyczące nadzoru służbowego wewnątrz prokuratury oraz na kompetencje wynikające ze sprawowania nadzoru zewnętrznego w prokuraturze, czyli instancyjnego i procesowego.
Podstawową normą wyznaczająca zakres kompetencji Prokuratora Generalnego jest art. 10 ustawy o prokuraturze, przyznający mu kompetencje kierowania działalnością prokuratury osobiście lub przez zastępców oraz wydawania zarządzeń, wytycznych i poleceń. Wszystkie swoje czynności Prokurator Generalny może zlecić do wykonania podległym prokuratorom (substytucja), z wyjątkiem czynności zastrzeżonych przez ustawę wyłącznie do jego właściwości.
Najbardziej istotną kompetencją Prokuratora Generalnego, jako zwierzchnika prokuratury, jest prawo powoływania wszystkich prokuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (art. 11 ust. 1 ustawy o prokuraturze) oraz odwoływania w warunkach określonych m.in. przez art. 16 ustawy. Natomiast nie posiada on uprawnienia powoływania swoich zastępców, w tym też Prokuratora Krajowego.
Kolejną kompetencją związaną z organizacją prokuratury jest prawo określenia funkcji w prokuraturach apelacyjnych, okręgowych i rejonowych, na które powołuje prokuratorów i odwołuje z pełnienia tych funkcji prokurator apelacyjny (art. 13 ust. 40). Jest to więc rodzaj delegacji uprawnienia Prokuratora Generalnego na prokuratora apelacyjnego.
Innego nieco rodzaju kompetencją jest zwoływanie posiedzeń Rady Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym (ciała opiniodawczego i ustalającego ogólną liczbę członków sądu dyscyplinarnego) – art. 23 i 24 ustawy o prokuraturze.
Prokurator Generalny jest przełożonym dyscyplinarnym w stosunku do wszystkich prokuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (art. 69), a ponadto przysługuje mu prawo wniesienia kasacji od orzeczenia sądu dyscyplinarnego wydanego w drugiej instancji, w terminie 3 miesięcy, bezpośrednio do Sądu Najwyższego (art.83 ustawy o prokuraturze). Z uprawnieniem tym wiąże się prawo Prokuratora Generalnego do wstrzymania z urzędu wykonania prawomocnego orzeczenia sądu dyscyplinarnego po upływie terminu wniesienia kasacji przez strony, a przed upływem terminu 3 miesięcy (art.85 ust. 4).
Pozostałe kompetencje Prokuratora Generalnego związane ze sprawami organizacyjnymi prokuratury sprecyzowane przez ustawę o prokuraturze, to: powoływanie komisji do złożenia egzaminu prokuratorskiego przez aplikanta (art. 94 ust. 1) oraz mianowanie i zwalnianie asesorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratur (art.98). Natomiast uprawnieniem z pogranicza kompetencji stricte wewnętrznych i kompetencji o skutkach procesowych jest prawo Prokuratora Generalnego powierzenia asesorowi powszechnej jednostki organizacyjnej prokuratury pełnienia pewnych czynności prokuratorskich na czas określony, nie przekraczający 2 lat ( art. 99 ust. 1 ustawy o prokuraturze).
Kompetencje Prokuratora Generalnego o charakterze ściśle procesowym precyzuje przede wszystkim Kodeks postępowania karnego.
Czytaj także: Powołano wiceprokuratorów generalnych>>
Budżet Prokuratury Generalnej
Budżet Prokuratury Generalnej i pozostałych jednostek prokuratury będzie ujmowany w odrębnej części budżetowej. Prokurator generalny ustanowi swoją decyzją podległych sobie dysponentów środków budżetowych II stopnia, czyli prokuratorów apelacyjnych. Prokuratorzy apelacyjni ustanowią podległych dysponentów budżetu państwa III stopnia, czyli prokuratorów okręgowych. Prokuratorzy okręgowi będą decydowali o wydatkach nie tylko swoich macierzystych jednostek, ale także podległych im prokuratur rejonowych.
Źródło: Ustawa o zmianie ustawy prokuraturze oraz niektórych innych ustaw z dnia 9 października 2009 (Dz.U. 2009 r. nr 178, poz. 1375)
Tomasz Błotnicki
Sektor Publiczny