Deficyt informacji
Główny Urząd Statystyczny (GUS) prowadzi rejestr REGON i regularnie zbiera informacje od podmiotów gospodarki narodowej – prywatnych i publicznych. Są to dane o formie organizacyjnej, siedzibie, zatrudnieniu, majątku etc. Nie wiadomo jednak, ile jest czynnych podmiotów sektora publicznego. Sami pracownicy GUS sugerują zresztą dużą ostrożność, jeżeli chodzi o korzystanie z danych REGON. Z kolei Ministerstwo Finansów posiada na własny użytek dane o rządowych jednostkach sektora finansów publicznych, a wielu z nim bezpośrednio planuje budżety. Wycinkowe informacje o działaniu specyficznych administracji lub innych struktur są w posiadaniu innych ministerstw, przede wszystkim Ministerstwa Edukacji Narodowej (System Informacji Oświatowej), Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (rejestr instytucji kultury), Ministerstwa Sprawiedliwości (jednostki systemu sprawiedliwości) oraz Ministerstwa Zdrowia (Rejestr Podmiotów Wykonujących Działalność Leczniczą). Ministerstwo Skarbu Państwa raz do roku próbuje kompilować dane o liczbie instytucji, sporządzając informację o stanie mienia Skarbu Państwa. Brak jest zgromadzonych w jednym miejscu kompletnych i aktualnych danych o zatrudnieniu, finansach i mieniu poszczególnych instytucji, mimo że dużą ich część regularnie pozyskuje się w programie badań statystycznych. Dane GUS objęte są tajemnicą statystyczną, tak jakby instytucje rządowe były tym samym, co podmioty prywatne. Rządzący są pozbawieni informacji, a więc podstawowego narzędzia pozwalającego na kreowanie i realizację polityk publicznych. Z kolei obywatele nie mają możliwości przyjrzenia się strukturom, które utrzymują ze swoich podatków.
Zobacz także: Koniec z subwencjonowaniem partii politycznych od 2014 roku?
Dominuje perspektywa resortowa
Choć GUS podaje w Banku Danych Lokalnych ogólną informację o sektorze publicznym – liczbie podmiotów i osób w nich zatrudnionych, w samym roczniku statystycznym opisuje organizację państwa dużo węziej. Poza podaniem liczby samorządów i sołectw, brak choćby wzmianki o liczbie instytucji wchodzących w ich skład. Jest tylko informacja o urzędnikach i osobach piastujących funkcje polityczne. W samej formule rocznika wyraża się perspektywa resortowa. Państwo to sektor administracji publicznej, a inne fragmenty struktur publicznych są opisywane tylko przy okazji prezentowania branżowych dziedzin – szkolnictwa, kultury, zdrowia czy pomocy społecznej. W tym ujęciu państwo z pewnością nie jest makrostrukturą. Sektor rządowy to jej część.
Sektor rządowy (jakoś) policzony
W oparciu o informacje z 4 różnych (!) źródeł można ocenić, że sektor rządowy obejmuje 4057 organizacji. Należy przyjąć, że sektor rządowy to wszystkie organizacje reprezentujące Skarb Państwa, a także inne, na które posiada on dominujący wpływ. Większość z nich to jednostki zaliczane do sektora finansów publicznych. Jest ich 3662, w tym 3246 działa w formie państwowych jednostek budżetowych. Są one w całości objęte budżetem państwa i stanowią organizacyjny trzon sektora rządowego. W dokumentach rządowych w kategorii „urzędy centralne” zawiera się 2171 jednostek. Są wśród nich m.in. ministerstwa, urzędy centralne, izby i urzędy skarbowe, sądy, prokuratury, zakłady karne, komendy policji i straży granicznej, szkoły artystyczne czy jednostki administracji niezespolonej. W przypadku urzędów wojewódzkich mowa jest o 859 jednostkach budżetowych. Poza granicami Polski działa 216 jednostek.
W sektorze rządowym mamy jeszcze tzw. państwowe osoby prawne zaliczane do sektora finansów publicznych, które mimo przyznanej autonomii mogą być istotnie lub w całości zależne od przydzielanych im środków publicznych. Będą wśród nich państwowe uczelnie wyższe (137), samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej (115), Polska Akademia Nauk i jej instytuty (70) oraz państwowe instytucje kultury (53). Sektor rządowy obejmuje również podmioty prowadzące działalność gospodarczą: jednoosobowe spółki Skarbu Państwa (196), przedsiębiorstwa państwowe (119) i spółki z większościowym udziałem Skarbu Państwa (50). W sektorze tym są również pojedyncze instytucje o własnym ustroju, np. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Narodowy Fundusz Zdrowia, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, Lasy Państwowe, Bank Gospodarstwa Krajowego. Wielość i zróżnicowanie form organizacyjnych sektora rządowego odzwierciedla przede wszystkim problem z ustaleniem zakresu państwa. Brak jasności, jeżeli chodzi o jego rolę, sprawia, że nie ma zgody, czym państwo jest w sensie organizacyjnym.
Rola dla GUS
Już teraz można więc sformułować rekomendację, której realizacja stworzy warunki do bardziej aktywnego zarządzania strukturami rządowymi: powinno się przypisać GUS rolę instytucji odpowiedzialnej za budowanie i publiczne udostępnianie informacji o poszczególnych organizacjach sektora rządowego. Ze względu na interes gospodarczy państwa, tylko w odniesieniu do wybranych spółek i przedsiębiorstw państwowych GUS może ujawniać nieco mniej danych. Z prawa do niejawności mogą korzystać tylko instytucje odpowiedzialne za bezpieczeństwo państwa, m.in. służby specjalne.
Zadaj pytanie: Forum