Bankową obsługę budżetu jednostki samorządu terytorialnego wykonuje bank wybrany na zasadach określonych w przepisach o zamówieniach publicznych (art. 196 ust. 1 ustawy z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych; dalej: ustawa o finansach publicznych). Przetarg na wybór banku ogłasza i przeprowadza wójt, burmistrz, prezydent miasta, zarząd powiatu lub zarząd województwa. Radni nie mają kompetencji do podejmowania uchwał w sprawie ogłaszania przetargu czy wyboru banku (art. 18 ust. 1 ustawy z 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych).
Umowa z bankiem na obsługę budżetu samorządowego nie może być zawarta na dłużej niż 4 lata. Najczęściej samorządy zawierają z bankiem umowy na 2–3 lata.
Oferta standardowa i produkty dodatkowe
Przetarg na obsługę bankową budżetu samorządowego dotyczy najczęściej usługi kompleksowej, a więc:
• otwarcia i prowadzenia rachunku bieżącego oraz rachunków pomocniczych dla samorządu oraz jednostek organizacyjnych,
• przyjmowania wpłat gotówkowych własnych i obcych,
• dokonywania wypłat,
• sporządzania i udostępniania dziennych wyciągów bankowych papierowych i elektronicznych,
• dokonywania przelewów wewnętrznych i do innych banków,
• udostępniania systemu bankowości elektronicznej oraz usług Home Banking.
– W ramach oferty rachunków bieżących jednostki samorządu terytorialnego najczęściej korzystają ze standardowych rozwiązań ułatwiających zarządzanie środkami finansowymi. Należą do nich rachunek bieżący w złotych oraz rachunek w walutach wymienialnych (np. EUR i USD) – informuje Krzysztof Hoffman, Specjalista ds. Wsparcia Sprzedaży z Departamentu Produktów Zarządzania Środkami Finansowymi w ING Banku.
Do tego dochodzą usługi dodatkowe, m.in. automatyczna identyfikacja płatności masowych (np. podatkowych), płatności na rzecz urzędów skarbowych lub Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, karty przedpłacone itd.
– Uwzględniając specyfikę podmiotów sektora publicznego, instytucje finansowe znacząco rozwinęły ofertę bankowości transakcyjnej dedykowaną tym podmiotom. Do oferty rachunku bankowego dołączono wiele komplementarnych produktów i usług bankowych, które ułatwiają służbom finansowym samorządów sprawne zarządzanie przepływami finansowymi oraz płynnością finansową tych podmiotów. Są to m.in.: bankowość elektroniczna, „wirtualna konsolidacja sald”, system wirtualnych rachunków kontrahenckich, karty bankowe, w tym karty przedpłacone, lokaty typu overnight – informuje Anna Smuniewska-Kawka, Ekspert w Departamencie Klienta Korporacyjnego w PKO BP SA.
Bankowość elektroniczna umożliwia sprawne zarządzenia wszelkimi płatnościami jednostki, bez konieczności opuszczania jej siedzib. Ponadto jest ona bardzo często skorelowana z systemem finansowo-księgowym wykorzystywanym przez samorządy, co powoduje, że każda operacja realizowana przez system bankowości elektronicznej jest jednocześnie rejestrowana księgowo.
– Zaletą tego produktu jest przede wszystkim zagwarantowanie przez bank pełnego bezpieczeństwa dokonywanych transakcji – przekonuje Anna Smuniewska-Kawka.
Produktem umożliwiającym zarządzanie należnościami są wirtualne rachunki kontrahenckie, które w sposób automatyczny identyfikują i przetwarzają wpływy na rachunek samorządu. Nowoczesną i efektywną z punktu widzenia specyfiki gmin, powiatów i regionów usługą są karty przedpłacone, które umożliwiają realizację wypłat wszelkiego rodzaju świadczeń, premii, bonusów czy też wydatków związanych z delegacjami pracowników.
– Duże podmioty sektora publicznego, które charakteryzują się rozbudowaną strukturą organizacyjną, bardzo często wykorzystują również „wirtualną konsolidację sald”, która pozwala na scentralizowane zarządzanie środkami finansowymi zgromadzonymi na wielu rachunkach oraz „wirtualne” bilansowanie dodatnich i ujemnych sald rachunków jednostek organizacyjnych, niebędących oddzielnymi podmiotami gospodarczymi i prowadzących wspólną politykę finansową – opowiada Anna Smuniewska-Kawka.
Dzięki produktom dodatkowym, z których samorządy mogą skorzystać, usługa bankowa może być kompleksowa i uwzględniać charakter każdej jednostki.
– Większość z oferowanych bankowych produktów dodatkowych ma charakter jednorazowy lub może być zamykana albo otwierana w zależności od potrzeb samorządu – mówi Anna Borowiec-Góra z Banku Millennium.
Większe jednostki, przede wszystkim duże miasta i regiony, będą bardziej efektywnie wykorzystywać większą liczbę kont pomocniczych lub walutowych (w przypadku posiadania rozliczeń w walucie obcej) czy też system automatycznej identyfikacji podatkowej. Mniejsze samorządy mogą korzystać z mniejszej liczby produktów.
– Samorządy muszą niejednokrotnie działać jak małe, dynamiczne firmy. To znaczy elastycznie zarządzać środkami, błyskawicznie podejmować decyzje związane z finansami, znać i umiejętnie wykorzystywać możliwości pozyskiwania funduszy oraz produkty bankowości internetowej. Dzisiaj nowoczesne samorządy, poza usługami tradycyjnego rachunku bankowego, coraz częściej interesują się takimi produktami, jak na przykład identyfikacja płatności masowych, która w znacznym stopniu ułatwia zarządzanie należnościami. Powodzeniem cieszą się też usługi depozytowe. Jedną z nowszych form lokowania środków przez samorządy jest rachunek lokacyjny, w którym nie ma sprecyzowanego terminu lokaty, natomiast oprocentowanie jest znacznie wyższe niż na rachunku podstawowym – twierdzi Radosław Szewczak, Dyrektor ds. Sprzedaży – Sektor Publiczny, Departament Bankowości Transakcyjnej w BRE Banku S.A.
Lokaty
Korzystanie z lokat i rachunków depozytowych w banku, który prowadzi rachunek samorządu, jest tym łatwiejsze, że nie wymaga zgody radnych. Upoważnienia rady gminy lub powiatu albo sejmiku województwa wymaga jedynie lokowanie wolnych środków samorządu w innych bankach (art. 195 ust. 2 ustawy o finansach publicznych).
– Z uwagi na fakt, iż ustawa o finansach publicznych dopuszcza możliwość lokowania nadwyżek finansowych poza bankiem, w którym samorząd posiada swój rachunek podstawowy, ważną rolę w ofercie każdej instytucji finansowej odgrywają produkty depozytowe. Oferty lokat są bardzo elastycznie dopasowane do oczekiwań tych podmiotów. Jedną z najpopularniejszych form lokowania wolnych środków są lokaty negocjowane, w tym przypadku służby finansowe samorządów w sposób bezpośredni ustalają z bankiem oprocentowanie dla planowanych lokat – tłumaczy Anna Smuniewska-Kawka. – Ważnym narzędziem, umożliwiającym podmiotom sektora publicznego zarządzanie chwilowo wolnymi środkami finansowymi, są lokaty typu overnight. Usługa ta pozwala na krótkoterminowe lokowanie pozostających na rachunkach nadwyżek finansowych na noc, weekend lub dni świąteczne.
Kredyty w rachunku bankowym
W ramach obsługi bieżącej budżetu samorządowego banki oferują także kredyt w rachunku, z którego korzysta obecnie większość samorządów. Żeby gmina, powiat lub województwo mogły skorzystać z kredytu w rachunku bieżącym, musi przewidywać taką możliwość uchwała budżetowa.
– W większości podejmowanych przez samorządy uchwał budżetowych jest pozycja „ kredyt – finansowanie występującego w ciągu roku przejściowego deficytu budżetu”. Jest to wygodna forma finansowania, która daje możliwość przyspieszenia realizacji zadań publicznych, zanim wpłyną oczekiwane środki – mówi Krzysztof Hoffman.
Na zaciągnięcie przewidzianego w uchwale budżetowej kredytu krótkoterminowego, a taki charakter ma kredyt w rachunku bieżącym, nie jest wymagana zgody radnych.
Wybór oferty
Podejmując decyzje o wyborze produktów bankowych, z których samorząd będzie korzystał w ramach umowy na obsługę budżetu, należy wziąć pod uwagę specyfikę własnej jednostki.
– Z niektórych usług powinny korzystać tylko duże samorządy, które potrzebują rozbudowanej obsługi finansowej. Dobrym przykładem są tu elektroniczne przekazy pocztowe, których wysyłka odbywa się automatycznie poprzez system bankowości internetowej, co znacznie redukuje zarówno czas, jak i koszty, czy karty przedpłacone, które pozwalają zaoszczędzić nawet 70% kosztów związanych z wypłatami zasiłków – uważa Radosław Szewczak.
Są również usługi bankowe, z których nie warto korzystać.
– Najmniej korzystną usługą z punktu widzenia samorządu jest realizacja przelewów w formie papierowej w siedzibie banku – przestrzega Anna Smuniewska-Kawka.
Jest to z zasady usługa droższa i o wiele bardziej czasochłonna od bankowości elektronicznej.
– Jednostki samorządowe coraz odważniej sięgają po nowe rozwiązania, jednak nadal nie w pełni wykorzystują możliwości, jakie dają im banki. Wiele samorządów wciąż pozostaje wiernych starszym rozwiązaniom, z których nadal korzystają bardzo chętnie. Do takich produktów zaliczyć można papierowe polecenie przelewów, czeki oraz wyciągi papierowe – twierdzi Krzysztof Hoffman.
Z orzecznictwa
Rada gminy nie ma uprawnień do podjęcia uchwały, w której nastąpi wybór banku, wykonującego obsługę budżetu jednostki samorządu terytorialnego, gdyż kompetencje w tej materii posiada wójt.
Rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody łódzkiego z 21 stycznia 2008 r., sygn. ON-I-0911/53/08
Rada gminy nie ma kompetencji do podejmowania uchwały w ogłoszeniach przetargu na bankową obsługę budżetu gminy. Za przygotowanie i przeprowadzenie postępowania o udzielenie zamówienia odpowiada bowiem kierownik zamawiającego, czyli wójt (burmistrz, prezydent).
Rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody łódzkiego z 31 lipca 2008 r., sygn. ON.I-0911/382/08
Z pism RIO
Wolne środki budżetowe zgromadzone na rachunku bieżącym w banku obsługującym budżet jednostki samorządu terytorialnego mogą być przechowywane jako lokaty terminowe. Do podjęcia przez organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego decyzji w przedmiotowym zakresie nie jest wymagane upoważnienie organu stanowiącego.
Upoważnienie organu stanowiącego do lokowania wolnych środków budżetowych na rachunkach bankowych (udzielone na podstawie art. 195 ust. 2 ustawy o finansach publicznych) jest wymagane wyłącznie w stosunku do środków budżetowych lokowanych w innych bankach niż bank prowadzący bieżącą obsługę budżetu.
Pismo RIO w Szczecinie z 20 października 2008 r., sygn. K-0542/69/MK/08
SŁOWNICZEK
Home Banking umożliwia korzystanie z usług bankowych bezpośrednio z siedziby samorządu, dokonywanie operacji finansowych i uzyskanie informacji bez konieczności odwiedzenia placówki bankowej. Taka operacja jest możliwa przy wykorzystaniu linii telefonicznej oraz komputera i polega na wysyłaniu lub pobieraniu z banku zaszyfrowanych transmisji danych.
Wioletta Kępka
Podstawy prawne:
• Ustawa z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz.U. nr 249, poz. 2104; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. nr 19, poz. 100)
• Ustawa z 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (j.t. Dz.U. z 2007 r. nr 223, poz. 1655; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. nr 65, poz. 545)
KOMENTARZ
Ceny usług bankowych nie są wysokie
MARCIN SAWICKI,
Departament Zarządzania Projektami, Bank Gospodarstwa Krajowego
– Samorządy, niezależnie od wielkości, powinny w większym stopniu interesować się możliwościami związanymi z wykorzystaniem bankowości elektronicznej. Udział klientów korzystających z tego rodzaju rozwiązań jest prawie trzykrotnie niższy niż w przypadku klientów reprezentujących firmy albo klientów indywidualnych.
Samorządy w zbyt małym stopniu wykorzystują też rozliczenia bezgotówkowe, np. w przypadku delegacji, płatności bieżących. Korzystanie z takich płatności to oszczędność czasu, bezpieczeństwo obrotu (bez konieczności pobierania i rozliczania gotówki), przejrzystość operacji, wygoda, niezależność od godzin otwarcia banku itd.
Koszty związane z usługami bankowymi są niskie w porównaniu z korzyściami, jakie mogą przynieść, np. zmniejszenie nakładów pracy, ograniczenie ryzyka błędów czy nadużyć. Ważne jest, aby samorządy wybierały oferty pozwalające na elastyczne kształtowanie kosztów, np. dla mniejszych samorządów korzystniejsze będą oferty zakładające niższe opłaty stałe i za transakcje.
Notowała Wioletta Kępka