Wyrokiem z dnia 30 stycznia 2020r.[1] Naczelny Sąd Administracyjny [dalej także: NSA] oddalił skargę kasacyjną K.I. [dalej także: skarżący] na uchwałę Rady Gminy [dalej także: organ] w przedmiocie wygaśnięcia mandatu radnego.
Orzeczenie zapadło w następującym stanie faktycznym i prawnym.
Skarżący prowadził działalność polegającą na sprzedaży artykułów spożywczych i chemicznych, których odbiorcami były osoby uprawnione do świadczeń z tytułu pomocy społecznej. Płatnikiem tychże był Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej [dalej także: GOPS]. K.I. świadcząc powyższe usługi na podstawie umowy zlecenia z GOPS, realizował obowiązki wynikające z umowy cywilnoprawnej zawartej z gminną jednostką organizacyjną. Był on zobligowany do dostarczania określonych artykułów, co wiązało się z obowiązkiem zapłaty wynagrodzenia za świadczone usługi przez Gminę. Na Gminie ciążył więc niejako dług związany z działalnością gospodarczą prowadzoną przez skarżącego, który pokryty mógł zostać nie inaczej, jak tylko ze środków budżetowych.
Polecamy: Tarcza antykryzysowa – Samorząd i administracja. Pakiet e-booków
W związku z powyższym Rada Gminy uznając działalność gospodarczą prowadzoną przez skarżącego, za działalność wykonywaną z wykorzystaniem mienia komunalnego, podjęła uchwałę, którą stwierdzono wygaśnięcie mandatu radnego.
W konsekwencji K.I. wniósł do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie[2] skargę na powyższe rozstrzygnięcie, którą to skargę sąd oddalił.
W skardze kasacyjnej zarzucono powyższemu rozstrzygnięciu naruszenie art 24f ust.1 ustawy o samorządzie gminnym[3] [dalej także: usg] poprzez niewłaściwe zastosowanie przepisu i przyjęcie, że skarżący piastując mandat radnego naruszył zakaz ustanowiony wskazanym przepisem, a w konsekwencji uznanie uchwały podjętej przez Radę Gminy za prawidłową.
Zdaniem skarżącego nie można uznać, aby prowadzona przezeń działalność gospodarcza mogła zostać uznana za prowadzoną z wykorzystaniem mienia gminy. Jak argumentował: „o ile zapłata z tytułu sprzedaży ww. artykułów, jest realizowana przez GOPS to środki, z których jest ona dokonywana utraciły status >>należących do gminy<<, w związku z przyznaniem ich w drodze decyzji osobie uprawnionej. Są to zatem środki należące do osoby uprawnionej”. Podniósł on także, że umowy z GOPS były przezeń zawierane jeszcze przed uzyskaniem mandatu, w związku z czym nie pozostają w związku z jego piastowaniem.
Przechodząc do rozpoznania skargi NSA uznał ją za pozbawioną usprawiedliwionych podstaw, zgadzając się jednocześnie z wykładnią art. 24f ust. 1 usg przeprowadzoną przez sąd pierwszej instancji.
Skład orzekający zauważył, że skarżący jako radny zawierał rokrocznie umowy z jednostką organizacyjną gminy tj. GOPS-em, które polegały na odpłatnym wydawaniu artykułów spożywczych i chemicznych określonym osobom. Działalność charakteryzująca się wskazanymi cechami, zasadnie została zdaniem sądu uznana, za odpłatną usługę świadczoną na rzecz gminy, a jednocześnie prowadzenie działalności gospodarczej z wykorzystaniem jej mienia.
Dokonując wykładni art 24f ust. 1 usg NSA stwierdził, że zastosowane w przepisie obostrzenia antykorupcyjne mają na celu nie tylko wyeliminowanie sytuacji, w której radny uzyskiwałby nieuprawnione korzyści dla siebie lub swoich bliskich, lecz także mają pełnić rolę gwarancji wykonywania mandatu radnego w interesie gminnej wspólnoty samorządowej. Innymi słowy przepis ten ma zdaniem sądu zapobiegać angażowaniu się: „osób publicznych w sytuacje i uwikłania mogące nie tylko podawać w wątpliwość ich osobistą bezstronność czy uczciwość, ale także podważać autorytet organów Państwa oraz osłabiać zaufanie wyborców i opinii publicznej do ich prawidłowego funkcjonowania”.
Z uwagi na powyższe wszelkie wątpliwości interpretacyjne nie powinny zdaniem sądu prowadzić do obejścia sensu art 24f ust. 1 usg, a co za tym idzie służyć działalności sprzecznej ze standardami właściwego wykonywania mandatu.
W toku dalszej analizy, NSA wskazał, że art 24 f ust. 1 usg mówi o wykorzystaniu „mienia”, nie ogranicza się zatem jedynie do „własności” czy też „zarządzania”. Przepis ten dotyczy wszystkich przypadków korzystania z mienia gminnego - bez względu na częstotliwość, odpłatność czy nawet osiągnięcie przez radnego zysku. Wygaśnięcie mandatu jest niezależne od wskazanych czynników. Rozstrzygającą jest jedynie przesłanka prowadzenia działalności gospodarczej czy też zarządzania tą działalnością przy wykorzystaniu tego mienia.
Wygaśnięcia mandatu nie należy jednocześnie postrzegać jako sankcji, a raczej jak zaznaczył sąd, jako element instytucji prawnej mającej na celu zwiększać zaufanie do organów samorządu terytorialnego i zapewnić ich prawidłowe funkcjonowanie.
Zdaniem NSA poprawna wykładnia art. 24f ust. 1 usg: „prowadzi do stwierdzenia, że naruszenie (…) zakazu nie jest uwarunkowane także rodzajem czy przedmiotem działalności gospodarczej, (…) ani też doniosłością środków uzyskanych z takiej działalności w kontekście całokształtu sytuacji finansowej przedsiębiorcy”. Za bezpodstawne należy przy tym uznać formułowanie jakichkolwiek dodatkowych przesłanek odpowiedzialności, które nie zostały wprowadzone przez ustawodawcę. Należy mieć przy tym na uwadze, że naruszeniem normy art 24f ust.1 usg może być także zachowanie jednorazowe, a polegające na wykorzystaniu mienia gminy do prowadzenia działalności gospodarczej.
Cytując art. 44 Kodeksu cywilnego[4] skład orzekający podniósł, że pojęcie mienia komunalnego odpowiada definicji mienia zawartej we wskazanym przepisie. W związku z powyższym: „mienie komunalne stanowi całokształt praw majątkowych przysługujących określonemu podmiotowi i obejmuje (…) własność oraz inne składniki mienia mieszczące się w zbiorczej kategorii >>inne prawa majątkowe<<”. Także z art 43 usg wynika, że za mienie komunalne należy uznać nie tylko własność, ale też inne prawa majątkowe.
Powołując się na orzecznictwo sądów administracyjnych, NSA wskazał, że za ugruntowany należy uznać pogląd, przyjmujący że mieniem komunalnym są prawa majątkowe (takie które można wymierzyć za pomocą pieniądza), a także że zapłata za wykonanie określonej działalności jest korzystaniem z mienia komunalnego. Wynagrodzenie wypłacane radnemu za wykonanie określonej czynności jest mieniem komunalnym, a jego wypłata winna być uznała za prowadzenie przezeń działalności z korzystaniem z mienia komunalnego. Jak podniósł sąd: „zapłata należności za wydany towar ze środków z budżetu gminy należy zakwalifikować jako prowadzenie przez radnego działalności z wykorzystaniem mienia komunalnego”.
Art. 24f ust. 1 usg obejmuje przy tym nie tylko przypadki prowadzenia działalności gospodarczej, ale jak wymienił sąd, także: „zarządzanie taką działalnością lub pełnienie funkcji przedstawiciela lub pełnomocnika w prowadzeniu takiej działalności, w której dochodzi nawet do jednorazowego świadczenia odpłatnej usługi na rzecz gminy”.
Wykładnię pojęcia „mienie komunalne”, która obejmuje także środki pieniężne uzasadnia zdaniem NSA okoliczność, iż radny który świadczy na rzecz gminy usługi za wynagrodzeniem nie jest w pełni niezależny od jej organów wykonawczych. Stąd, jak podniósł sąd, przy interpretacji i stosowaniu art. 24f ust. 1 usg: „konieczny jest pewien automatyzm, w celu wytworzenia korzystnych dla funkcjonowania organów władzy samorządowej standardów postępowania”.
Za wykonywanie działalności gospodarczej z wykorzystaniem z mienia komunalnego przez radnego, należy zatem według NSA uznać nie tylko przypadki gdy korzysta on z ruchomości bądź nieruchomości stanowiących własność gminy, ale także sytuacje w których otrzymuje on zapłatę z budżetu gminy za świadczone usługi.
[1] Wyrok NSA z dnia 30 stycznia 2020r., sygn. akt II OSK 34/20.
[2] Wyrok WSA w Olsztynie z dnia 30 września 2019r., sygn. akt II SA/Ol 553/19.
[3] Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 506 z późn. zm.).
[4] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1145 z późn. zm.).
Maciej Kiełbus
prawnik w Kancelarii Prawnej Dr Krystian Ziemski & Partners w Poznaniu, Partner, specjalizuje się w zakresie prawa administracyjnego, w szczególności prawa samorządowego
Martyna Krystman
asystent w Kancelarii Prawnej Dr Krystian Ziemski & Partners w Poznaniu, interesuje się prawem administracyjnym
Dr Krystian Ziemski & Partners Kancelaria Prawna spółka komandytowa w Poznaniu
www.ziemski.com.pl
Artykuł pochodzi z Portalu: www.prawodlasamorzadu.pl