Nowe obowiązki przedsiębiorców związane z gospodarowaniem odpadami z tworzyw sztucznych

Nadrzędnym celem nowelizacji przepisów jest ograniczenie odpadów z tworzyw sztucznych, jakie trafiają do mórz i oceanów. Tworzywa sztuczne, które trafiają do wód morskich mają niekorzystny wpływ na ekosystemy, różnorodność biologiczną oraz ludzkie zdrowie. Jednocześnie odpady te mogłyby z powodzeniem zostać poddane recyklingowi i ponownie użyte. Szacuje się, że tworzywa sztuczne stanowią obecnie nawet 85% wszystkich odpadów morskich.

Odpady z tworzyw sztucznych w morzach i oceanach

Największą część odpadów z tworzyw sztucznych, które trafiają do mórz i oceanów, stanowią produkty jednorazowego użytku i narzędzia połowowe. Są to najczęściej butelki na napoje, patyczki higieniczne, opakowania po słodyczach, artykuły higieniczne, torby, sztućce, słomki i mieszadełka do napojów, kubki na napoje i pokrywki do nich, balony, a także pojemniki na żywność, w tym pojemniki typu fast food. Skutki zanieczyszczenia środowiska morskiego takimi odpadami, z uwagi na ich dużą trwałość, stale rosną. Tym bardziej, że co roku do mórz i oceanów trafia coraz więcej odpadów z tworzyw sztucznych. Odpady z tworzyw sztucznych coraz częściej znajdowane są u żółwi morskich, wielorybów, ptaków oraz u niektórych gatunków ryb lub skorupiaków, przez co trafiają̨ też do łańcucha pokarmowego człowieka. Odpady te mają także niekorzystny wpływ na turystykę, żeglugę i rybołówstwo.

Rosnącej ilości odpadów z tworzyw sztucznych sprzyja zwłaszcza powszechna dostępność tworzyw, nasze tendencje żywieniowe oparte na gotowych posiłkach czy też brak środków zachęty do zapewniania właściwego zbierania i unieszkodliwiania tego typu odpadów.

Przepisy unijne

Unia Europejska już od jakiegoś czasu stara się podejmować działania ograniczające ilość odpadów z tworzyw sztucznych, które trafiają do mórz i oceanów. Promowane przez Unię Europejską mechanizmy zmierzają do stworzenia gospodarki o obiegu zamkniętym, gdzie produkty z tworzyw sztucznych będą poddawane recyklingowi i ponownie używane. Trzeba przy tym mieć na uwadze to, że problem tego typu odpadów ma charakter transgraniczny, w morzach i oceanach bowiem łatwo dochodzi do przemieszczania się odpadów.

Do najważniejszych problemów związanych z odpadami z tworzyw sztucznych zaliczono:

• wzrastający poziom transgranicznych zanieczyszczeń w środowisku morskim,
• niewystarczające regulacje dotyczące zmian w produkcji przedmiotów z tworzyw sztucznych wymienionych w dyrektywie 2019/904, a także niewystarczające ich ponowne wykorzystanie w obiegu surowcowym,
• niedostateczne wspomaganie modelu gospodarki odpadami oraz recyklingu opakowań́ powstających z tworzyw sztucznych, w tym gospodarki o obiegu zamkniętym, dającego pierwszeństwo nietoksycznym produktom wielokrotnego użytku,
• problem niewielkiego zakresu monitoringu środowiska morskiego w kwestii ilości zawartych odpadów pochodzących z tworzyw sztucznych,
• niedostateczny poziom oznakowania produktów i opakowań zawierających tworzywa sztuczne.

Zmiany w polskich przepisach

Aby zmniejszyć ilość odpadów z tworzyw sztucznych, które trafiają do mórz i oceanów, w projekcie ustawy o zmianie ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej oraz niektórych innych ustaw zaproponowano zmiany kilku różnych ustaw. W tym:

• ustawy z 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska,
• ustawy z 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej,
• ustawy z 14 grudnia 2012 r. o odpadach,
• ustawy z 20 lipca 2017 r. - Prawo wodne,
• ustawy z 12 września 2002 r. o portowych urządzeniach do odbioru odpadów oraz pozostałości ładunkowych ze statków.

Zmiany w polskich przepisach oznaczają wprowadzenie pewnych bodźców ekonomicznych w celu zmniejszenia stosowania wybranych produktów jednorazowego użytku z tworzywa sztucznego, poprzez wyodrębnienie tej grupy produktów. Nowelizacja przepisów wprowadzi ponadto opłaty za wprowadzanie do obrotu i udostępnianie nabywcom tego typu produktów. Dotyczyć to będzie w szczególności takich produktów jak kubki na napoje z pokrywkami i wieczkami oraz pojemniki na żywność, w tym pojemniki typu fast food, z których bezpośrednio spożywane są̨ posiłki.

Zakaz wprowadzania do obrotu produktów jednorazowego użytku

Wprowadzony zostanie także zakaz wprowadzania do obrotu produktów jednorazowego użytku z tworzywa sztucznego oraz produktów wykonanych z oksydegradowalnych tworzyw sztucznych takich jak patyczki higieniczne, sztuće (widelce, noże, łyżki, patyczki), talerze, słomki, mieszadełka do napojów, patyczki do balonów, pojemniki na posiłki i napoje ze styropianu.

Ponadto produkty takie jak podpaski, tampony, chusteczki nawilżane, wyroby tytoniowe z filtrem i kubki na napoje będą musiały być w widoczny, czytelny i nieusuwalny sposób specjalnie oznakowane.

Obowiązek informacyjny wobec konsumentów

WAŻNE!

   Producenci będą mieli obowiązek informowania konsumentów o szkodliwym wpływie na środowisko wynikającym z niewłaściwego postępowania z odpadami powstałymi z produktów jednorazowego użytku z tworzywa sztucznego. Będą też mieli obowiązek zachęcania konsumentów do prowadzenia selektywnej zbiórki odpadów powstałych z tych produktów i do wykorzystywania produktów alternatywnych, w tym produktów wielokrotnego użycia.

Mechanizmy monitorowania dystrybucji

Nowelizacja przepisów ma również za zadanie wprowadzenie mechanizmów monitorowania dystrybucji wprowadzonych do obrotu produktów jednorazowego użytku z tworzywa sztucznego.

Nowelizacja przewiduje, że do 2026 r. w Polsce znacząco zmniejszy się produkcja i wykorzystywanie dwóch rodzajów produktów z tworzywa sztucznego: kubków na napoje, w tym ich pokrywek i wieczek, oraz pojemników na posiłki, tj. pojemników takich jak pudełka, z pokrywką lub bez, stosowanych w celu umieszczania w nich żywności, która jest przeznaczona do bezpośredniego spożycia. Chodzi również o pojemniki na żywność spożywaną na miejscu lub na wynos, spożywaną bezpośrednio z pojemnika oraz gotową do spożycia bez dalszej obróbki, w tym pojemników na posiłki typu fast food lub na inne posiłki gotowe do bezpośredniego spożycia, z wyjątkiem pojemników na napoje, talerzy oraz paczek i owijek zawierających żywność.

Ustanowienie rozszerzonej odpowiedzialności producenta

Ustawodawca przewiduje także ustanowienie do końca 2024 r. rozszerzonej odpowiedzialności producenta zgodnej z art. 8 i art. 8a dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylającej niektóre dyrektywy.

WAŻNE!

Oznacza to, że przedsiębiorcy wprowadzający do obrotu produkty jednorazowego użytku z tworzywa sztucznego i narzędzia połowowe zobowiązani będą do ponoszenia kosztów związanych z wprowadzonymi przez siebie produktami.

Finansowanie kosztów obejmować będzie:

• prowadzenie publicznych kampanii edukacyjnych,
• sprzątanie, uprzątanie,
• transport,
• przetwarzanie odpadów powstałych z wprowadzonych przez nich produktów,
• gromadzenie danych i sprawozdawczość nt. wprowadzonych przez nich do obrotu produktów, a także zbieranych i przetwarzanych odpadów powstałych z tych produktów.

Na część przedsiębiorców nałożony też zostanie obowiązek sfinansowania kosztów zbierania odpadów w przypadku tych produktów, które są pozostawione w miejscach publicznych, w tym kosztów infrastruktury i jej funkcjonowania oraz kosztów transportu i przetwarzania tych odpadów.

Nowelizacja ustanowi także mechanizmy finansowania kampanii informacyjnych dla konsumentów, zachęcających ich do mniejszego zużycia produktów jednorazowych. Przedsiębiorcy wprowadzający do obrotu produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych oraz narzędzia połowowe zawierające tworzywa sztuczne zostaną zobowiązani do prowadzenia publicznych kampanii edukacyjnych poprzez przeznaczenie w danym roku kalendarzowym na te kampanie lub przekazanie na odrębny rachunek bankowy marszałka województwa łącznie co najmniej 0,1% przychodu netto z tytułu wprowadzania do obrotu produktów lub narzędzi połowowych zawierających tworzywa sztuczne.

Podsumowanie

Termin na wprowadzenie zawartych w projekcie nowelizacji zmian dotyczących wykorzystywania produktów z tworzyw sztucznych, wyznaczony przez dyrektywę 2019/904, minął 3 lipca br. Mimo to Polska wciąż nie wprowadziła stosownych przepisów w tym zakresie. Projekt ustawy wciąż jeszcze nie trafił do Sejmu. Część przedsiębiorców mimo to samodzielnie próbuje realizować zapisy dyrektywy, m.in. wykorzystując papierowe słomki i opakowania.

🅒 🅟

• dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (Dz.Urz. UE L z 2019 r. Nr 155, str. 1),

• art. 8 i art. 8a dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy (Dz.Urz. UE L z 2008 r. Nr 312, str. 3).

MARTA DOBRZYCKA

wykładowca, ekspert z zakresu integracji europejskiej, funduszy UE, autor artykułów naukowych z zakresu tematyki unijnej, samorządowej, prawnej i ekonomicznej

Monitor Prawa Ochrony Środowiska