Obowiązki gmin związane z pomocą w dotarciu dzieci do szkoły podstawowej wciąż budzą wątpliwości. W praktyce rozstrzygają je dopiero sądy. Artykuł prezentuje m.in. nowe orzeczenia dotyczące wywiązywania się przez gminę z tego obowiązku, gdy dziecko dojeżdża do szkoły podstawowej, która nie jest jego szkołą obwodową.
Pomoc w dotarciu dzieci do szkół z uwagi na przekroczenie limitu 3 albo 4 km
Dla zasad pokrywania przez gminy kosztów dotarcia dzieci do szkoły podstawowej kluczowy jest art. 39 ustawy – Prawo oświatowe (dalej: u.p.o.) Przepis ten określa trzy podstawowe zasady.
Zasada 1. Odległość z domu dziecka do szkoły nie może być przeszkodą w spełnieniu obowiązku szkolnego. Sieć publicznych szkół podstawowych powinna być bowiem zorganizowana w sposób umożliwiający wszystkim dzieciom spełnianie tego obowiązku (art. 39 ust. 1 u.p.o.).
Zasada 2. Ustawa wprowadza limity odległości, które zwalniają gminę z obowiązku rozwiązania problemu zbyt dużej odległości do szkoły (art. 39 ust. 2 u.p.o.). Droga dziecka z domu do szkoły nie może wtedy przekraczać:
• 3 km – w przypadku uczniów klas I–IV szkół podstawowych,
• 4 km – w przypadku uczniów klas V–VIII szkół podstawowych.
Zasada 3. Jeżeli ww. limity są przekroczone, gmina ma dwa obowiązki (alternatywne):
1) zapewnić bezpłatny transport i opiekę w czasie przewozu dziecka, albo
2) zwrot kosztów przejazdu dziecka środkami komunikacji publicznej, jeżeli dowożenie zapewniają rodzice; a do ukończenia przez dziecko 7 lat – także zwrot kosztów przejazdu opiekuna dziecka środkami komunikacji publicznej.
W przypadku nieprzekroczenia limitów (3 albo 4 km) przepisy dają podstawę prawną do zorganizowania przez gminę (dobrowolnie) bezpłatnego transportu dzieci do szkoły pod warunkiem zapewnienia opieki w czasie przewozu. Gminy mają wtedy swobodę w podjęciu decyzji o zaoferowaniu mieszkańcom tej usługi.
Te proste zasady powodują w praktyce wiele komplikacji, które często są rozwiązywane dopiero na poziomie wyroku NSA i wskazówek formułowanych przez sąd.
Przykładowo, okazuje się, że realizacja obowiązków przez gminę nie jest uzależniona od tego, czy uczeń uczęszcza do szkoły obwodowej, czy też do szkoły poza tym obwodem. Przepis art. 39 ust. 2 u.p.o. dotyczy tylko samej odległości dojazdu dziecka do obwodowej szkoły podstawowej, a nie uczęszczania dziecka do takiej szkoły. Jeżeli odległość wynosi więcej niż 3 albo 4 km – powstają obowiązki dla gminy, niezależnie od tego, czy dziecko uczy się na terenie gminy.
Dziecko uczęszcza do szkoły poza terenem obwodu
Problem obowiązku pokrywania kosztów dojazdu przez gminy w takiej sytuacji wyjaśnił NSA w wyroku z 8 lipca 2025 r. (sygn. akt III OSK 1622/24). Przedmiotem sporu była kwestia, czy po stronie gminy istnieje omawiany obowiązek w sytuacji, gdy dziecko uczęszcza do szkoły, która nie jest jego szkołą obwodową. O jakie odległości chodziło w sporze? Uczennica mieszkała w odległości 9 km od szkoły, do której uczęszcza (szkoła podstawowa poza przypisanym jej obwodem). Do obwodowej szkoły podstawowej jest 11 km. Jeżeli przyjąć, że gmina powinna pokryć koszty w ramach przejazdu 9 km, to „zaoszczędzała” 2 km względem 11 km. Spór był więc nietypowy, bo uczennica miała bliżej do szkoły poza obwodem niż „obwodowej”. Gmina liczyła jednak na całkowite zwolnienie z obowiązku, a nie na jego mniejszy wymiar o wskazane 2 km.
Gmina przyjęła wykładnię, że obowiązek przewidziany w art. 39 ust. 3 pkt 1 u.p.o. nie istnieje, jeżeli dziecko nie uczęszcza do swojej szkoły obwodowej, lecz do szkoły w innym obwodzie. Zarówno WSA, jak i NSA odrzuciły tę prostą wykładnię językową. Przepis art. 39 ust. 3 pkt 1 u.p.o. wyraźnie stanowi przecież o takiej sytuacji: „droga dziecka z domu do szkoły, w której obwodzie dziecko mieszka przekracza 3 km”. Ten warunek obowiązuje także wtedy, gdy dziecko spełnia warunek odległości większej niż 3 km, ale jednocześnie uczy się poza swoim obwodem.
Fragment artykułu pochodzi z kompleksowej bazy wiedzy INFORLEX Administracja. Czytaj więcej w INFORLEX »»»
Andrzej Dybowski
art. 36, art. 39, art. 39a ustawy z 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (j.t. Dz.U. z 2025 r. poz. 1043; ost.zm. Dz.U. z 2025 r. poz. 1160)