Program proponuje trzy źródła finansowania zadań:
• środki publiczne – udział 1,7% , pozyskiwane z budżetu państwa, budżetów samorządów, funduszy ekologicznych, funduszy pracy
• środki prywatne – udział 97,8% , fundusze osób fizycznych i prawnych
• środki zagraniczne – udział 0,5% , dofinansowanie zadań ze środków Unii Europejskiej
Ministerstwo Gospodarki tworząc Program poza wyliczeniem niezbędnych środków, nie zabezpieczyło dla niego żadnych wydzielonych funduszy.
Ogromna ilość wyrobów azbestowych znajdujących się w obiektach zarówno publicznych jak i prywatnych, zmobilizowała samorządy do podjęcia uchwał o sposobach i terminach usuwania tych wyrobów na swoim terenie. Po ogłoszeniu Krajowego Programu samorządy gmin rozpoczęły inwentaryzację, która była podstawą do tworzenia tych Programów.
Zadania z reguły dzielone były na trzy grupy:
• obiekty będące własnością lub w zarządzie gmin
• obiekty stanowiące własność podmiotów prawnych
• obiekty prywatne osób fizycznych
Taki podział związany był z najważniejszą częścią Programów tzn. ze sposobami finansowania zadań.
Samorządy gmin usuwanie azbestu finansowały z Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Dla prawidłowego działania systemu podejmowały cały szereg uchwał niezbędnych do realizacji Programu takich jak:
• powołanie zespołu do realizacji Programu którego zadaniem było:
- rozpatrywanie wniosków
- sporządzanie list obiektów zakwalifikowanych do realizacji i ustanawianie harmonogramu prac na dany rok
- wstępna kontrola zakwalifikowanych obiektów
- udział w odbiorach prac
- udzielanie informacji dotyczących realizacji Programu
- wykonywanie sprawozdań ( dla Rady Gminy) rzeczowo – finansowych
• opracowanie Regulaminu zasad finansowania, który powinien zawierać:
- zakres finansowanych prac
- kto może się ubiegać o dofinansowanie
- gdzie i w jakim terminie można składać wnioski
- kto może wykonywać finansowane z funduszu zadania
- dokumenty niezbędne do rozliczenia zadania
Czytaj także: Azbest - obowiązki właścicieli, zarządców, wykonawców prac i przewoźników>>
Dotacja z funduszy obejmowała: usunięcie wyrobów azbestowych, transport, unieszkodliwianie. Odtworzenie / zastąpienie azbestu nowymi elementami należało zawsze do właściciela obiektu.
Z Gminnych Funduszy Ochrony Środowiska finansowano w całości ( z odtworzeniami nowych elementów) zadania dotyczące obiektów gminnych.
Fundusze ekologiczne mogą być przeznaczane na działania ekologiczne poprawiające stan środowiska, a w tym wypadku zabezpieczające przed zanieczyszczeniem powietrza włóknami azbestu, usuwanie odpadów niebezpiecznych zagrażających zdrowiu i życiu mieszkańców.
Wielkość środków Gminnego Funduszu przeznaczanych na usuwanie azbestu była zawsze ograniczona, a więc nie wszystkie wnioski mogły być realizowane w danym roku. Ograniczany też często był zakres prac objętych usuwaniem np.: do 100 m ² powierzchni całego dużego dachu ( suszarni, stolarni, kurnika) usunięcie pozostałej części musiało być finansowane przez właściciela obiektu. Wprowadzanie takich ograniczeń związane było z faktem, że jeden wniosek dotyczący bardzo dużego obiektu, mógłby wyczerpać całe środki przeznaczone w gminie na rok.
Często Programy gminne wspierane były środkami Powiatowych Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, przyznawanymi gminom na edukację ekologiczną społeczności lokalnej dotyczącą: szkodliwości azbestu, sposobów postępowania z wyrobami azbestowymi, przypominaniu o obowiązkach właścicieli wyrobów azbestowych. Wiele gmin w Polsce do 2010 roku w ten sposób realizowało zadania postawione w Krajowym Programie.
Ministerstwo Gospodarki dla uaktywnienia samorządów, organizowało konkursy dla „autorów” Programów azbestowych ( samorządy, fundacje, stowarzyszenia).
Przez okres kilku lat usuwanie azbestu było powoli realizowane, choć całkowita jego likwidacja do 2032 r. zdawała się być mało realna. Potrzebne były duże środki dla osób fizycznych, gdyż jak okiem sięgnąć dachy z eternitu dominują nadal na terenie Polski. Właścicieli często nie stać na ich wymianę a dofinansowanie usunięcia - średnio 1/3 wartości zadania - jest dla nich czynnikiem motywującym.
Możliwości wspomagania zadań zostały obecnie wstrzymane. Od 2010 r. nie istnieją Gminne i Powiatowe Fundusze - ten stan wprowadziła zmiana ustawy Prawo ochrony środowiska. Lokalne władze straciły poważne narzędzie realizacji Programów nie tylko usuwania azbestu.
Działające nadal Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej nie dofinansowują w postaci dotacji pojedynczych zadań.
Obecnie są następujące możliwości kontynuowania rozpoczętych Programów:
- wnioski gmin do WFOŚ i GW na dotacje kompleksowego programu , który obejmuje także obiekty osób fizycznych (jest to mało skuteczne, bo środki WFOŚ w głównej mierze przeznaczane są na dofinansowanie zadań realizowanych ze środków UE)
- wnioski samorządów, podmiotów prawnych o dotację na dofinansowanie zadań realizowanych ze środków UE
- wnioski samorządów (tylko dla własnych obiektów), podmiotów prawnych i osób fizycznych na udzielanie korzystnie oprocentowanej pożyczki
- wnioski do banków – głównie Banku Ochrony Środowiska o ekologiczny kredyt
W/w możliwości wymagają kompleksowych działań, opracowania dobrych programów, przedstawienia wniosków o dużym zakresie prac. Indywidualny mieszkaniec ma obecnie nikłe perspektywy wsparcia finansowego. Natomiast obowiązujące przepisy obligują go do co rocznej kontroli stanu urządzeń zawierających azbest, a w razie wyraźnych zniszczeń do natychmiastowego usunięcia. Bez pomocy administracji publicznej, azbest występujący w obiektach osób fizycznych nie będzie usunięty nawet do 2032 r. !
Czytaj także: Azbest – niebezpieczny odpad i palący problem samorządów>>
Przygotowana jest obecnie poprawka do ustawy Prawo ochrony środowiska, dotycząca gminnych środków ekologicznych, będących obecnie pozycją budżetu. Zmiany te otworzą znów możliwości dofinansowania prywatnych podmiotów w ramach realizacji programów środowiskowych.
Wydaje się, że takie działania będą już możliwe w następnym roku. Tylko czy na pewno będą ? Jeśli nie, to Ministerstwo Gospodarki powinno stworzyć skuteczny system finansowania z perspektywą finalnej jego realizacji w 2032 r.
dr Hanna Sztrantowicz
samorzad.infor.pl