Zakres odszkodowawczy gminy wobec właściciela lokalu zajmowanego przez lokatora z orzeczonym prawem do mieszkania socjalnego zależy od zachowania byłego najemcy. Jednak w większości przypadków to samorząd będzie ponosił wszystkie koszty płatności na rzecz właściciela.
Jednym z najbardziej skomplikowanych zagadnień dotyczących realizacji zadań własnych gminy jest gospodarka mieszkaniowa. Z jednej strony, istnieje ogólny obowiązek gmin w zakresie zaspokajania potrzeb mieszkaniowych członków wspólnoty samorządowej, a z drugiej strony, należy zwrócić uwagę na szczegółowe problemy pojawiające się przy tej okazji. Niewątpliwie jednym z nich jest obowiązek uiszczania odszkodowań w sytuacji, gdy gmina nie jest w stanie w danym momencie zapewnić osobie uprawnionej lokalu socjalnego.
Polecamy: Forum
Odszkodowania płacone przez lokatorów
Zasady obciążania gmin za niedostarczenie lokalu socjalnego uregulowano przede wszystkim w art. 18 ustawy z 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie Kodeksu cywilnego (dalej: u.o.p.l.). Wprowadzono tam regułę, zgodnie z którą osoby zajmujące lokal bez tytułu prawnego mają obowiązek co miesiąc, do dnia opuszczenia lokalu, uiszczać odszkodowanie.
Odszkodowanie płacone przez byłego lokatora powinno odpowiadać wysokości czynszu, jaki właściciel mógłby utrzymać z tytułu najmu (czyli czynszu komercyjnego). Natomiast osoby uprawnione do lokalu socjalnego (czyli osoby, które takie prawo uzyskały w wyroku sądu), do czasu dostarczenia im takiego lokalu przez gminę opłacają odszkodowanie w wysokości czynszu albo innych opłat za używanie lokalu, jakie byłyby obowiązane opłacać, gdyby stosunek prawny nie wygasł. Oznacza to, że tych osób nie można zobowiązać do uiszczania odszkodowania uzupełniającego. Odszkodowanie to, co do zasady, powinny płacić osoby zajmujące lokal bez tytułu prawnego, które nie mają prawa do lokalu socjalnego (lub zamiennego). Obejmuje ono poniesione przez właściciela lokalu straty, które przekraczają wartość odszkodowania uiszczanego jako odpowiednik czynszu. Wiąże się to z założeniem, że gdyby nie obowiązek tolerowania w lokalu byłego lokatora, właściciel mógłby wykorzystać lokal w zupełnie inny sposób, uzyskując jednocześnie zdecydowanie wyższy dochód.
Można wyróżnić następujące przypadki, gdy wymagane jest odszkodowanie:
1) osobą zajmującą lokal bez tytułu prawnego jest osoba, której przyznano prawo do lokalu socjalnego – wówczas możliwe jest do uzyskania od niej jedynie odszkodowanie w wysokości dotychczasowego czynszu albo innych opłat za używanie lokalu,
2) osoba zajmuje lokal bez tytułu prawnego, nie ma też przyznanego prawa do lokalu socjalnego – poza odszkodowaniem w wysokości dotychczasowego czynszu, lub innych opłat za używanie lokalu, właściciel może również żądać odszkodowania uzupełniającego.
Obowiązki gminy
W przypadku gdy gmina nie dostarczyła lokalu socjalnego osobie uprawnionej do niego z mocy wyroku, właścicielowi przysługuje roszczenie odszkodowawcze od gminy na podstawie art. 417 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (art. 18 ust. 4. u.o.p.l.). Przepis ten dotyczy szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej. W tym przypadku zawinionym zaniechaniem gminy jest niedostarczenie danej osobie lokalu socjalnego. Oczywiście zaniechanie takie będzie miało miejsce bardzo często z przyczyn od strony faktycznej niezależnych od gminy: liczba osób uprawnionych do lokali socjalnych może być zdecydowanie większa od liczby dostępnych lokali. Okoliczność ta nie uchybia jednak wymogom zaistnienia odpowiedzialności odszkodowawczej.
Trzeba przy tym zauważyć, że gmina zobowiązana jest do zapłaty odszkodowania tylko wtedy, gdy właściciel wykaże, że na skutek zajmowania lokalu bez tytułu prawnego poniósł szkodę (uchwała SN z 7 kwietnia 2006 r., sygn. akt III CZP 21/06). Wysokość roszczenia odszkodowawczego właściciela od gminy stanowi różnica między odszkodowaniem, jakie mógłby uzyskać na podstawie art. 18 ust. 2 u.o.p.l., a należnym od byłego lokatora uprawnionego do lokalu socjalnego (uchwała SN z 16 kwietnia 2003 r., sygn. akt III CZP 22/03). Czyli, jeżeli były lokator regularnie uiszcza odszkodowanie, które go dotyczy (czyli w wysokości dotychczasowego czynszu lub innych opłat za używanie lokalu), właściciel lokalu może wystąpić względem gminy z roszczeniem o odszkodowanie uzupełniające. Właściciel przy takiej okazji powinien wykazać, że gdyby udostępnił do odpłatnego korzystania lokal innej osobie niż były lokator z prawem do mieszkania socjalnego, uzyskałby z tego tytułu zdecydowanie wyższy dochód. Przy tej okazji pod uwagę brane byłyby m.in.:
- rzeczywista wola właściciela w zakresie oddania lokalu innej osobie do odpłatnego korzystania,
- możliwość w zakresie oddania przez właściciela lokalu do odpłatnego korzystania,
- rzeczywiste stawki, które właściciel przy takim założeniu mógłby uzyskać.
Wszystkie te elementy w razie sporu powinny zostać wykazane w postępowaniu sądowym.
Odpowiedzialność odszkodowawcza gminy wobec właściciela lokalu nie jest odpowiedzialnością subsydiarną (polegającą na możliwości zgłoszenia roszczeń do gminy dopiero po bezskutecznych próbach zaspokojenia się z majątku byłego lokatora), tylko odpowiedzialnością in solidum. W praktyce oznacza to, że jeżeli lokator nie reguluje roszczeń względem właściciela lokalu, ten może wystąpić względem gminy z żądaniem zapłaty całego odszkodowania. W sytuacji gdy były lokator regularnie uiszcza swoje odszkodowanie, właściciel względem gminy może wystąpić z roszczeniem dotyczącym jedynie odszkodowania uzupełniającego.
Rozwiązania dotyczące obowiązku odszkodowawczego gmin w sytuacji niedostarczenia lokalu socjalnego wiążą się z dużymi kosztami finansowymi. Jednak rozwiązanie to, biorąc pod uwagę inne środki ochrony prawnej lokatorów, wywołują najmniej negatywne konsekwencje dla właścicieli lokali. Nie można raczej liczyć na zmianę tych przepisów.
Roszczenie odszkodowawcze właściciela lokalu przeciwko gminie, przewidziane w art. 18 ust. 5 u.o.p.l., obejmuje wynagrodzenie szkody w pełnej wysokości.
Z orzecznictwa
Za okres od wygaśnięcia stosunku najmu do uprawomocnienia się wyroku eksmisyjnego jest płacone odszkodowanie według zasad określonych w art. 18 (u.o.p.l. – przyp. red.).
Uchwała SN z 6 grudnia 2012 r., sygn. akt III CZP 72/12
Z orzecznictwa
Roszczenie odszkodowawcze właściciela lokalu przeciwko gminie, przewidziane w art. 18 ust. 5 u.o.p.l., obejmuje wynagrodzenie szkody w pełnej wysokości.
Postanowienie SN z 25 czerwca 2008 r., sygn. akt III CZP 46/08
Z orzecznictwa
Odszkodowanie dotyczące gminy może obejmować także opłaty związane z korzystaniem z lokalu.
Uchwała SN z 16 maja 2012 r., sygn. akt III CZP 12/12
Podstawy prawne
● Ustawa z 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie Kodeksu cywilnego (j.t. Dz.U. z 2005 r. nr 31, poz. 266; ost. zm. Dz.U. z 2012 r. poz. 951)
● Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93; ost. zm. Dz.U. z 2011 r. nr 230, poz. 1370).
Polecamy serwis: Zarządzenie nieruchomościami