Zgodnie z projektami ustawy o finansach publicznych oraz ustawy wprowadzającej ustawę o finansach publicznych zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze i fundusze celowe mają zostać zlikwidowane najpóźniej do końca 2008 r. Jednostki, które tworzyły zakłady i gospodarstwa pomocnicze, powinny więc już dziś zastanowić się nad ich przekształceniem w inne, dopuszczalne prawem formy organizacyjne sektora finansów publicznych. Likwidacja tych jednostek jest bowiem jednym ze sztandarowych pomysłów reformy finansów publicznych. Jej celem jest konsolidacja sektora finansów. A zatem, o ile z likwidacji niektórych funduszy celowych rząd mógłby się jeszcze wycofać, o tyle - w opinii ekspertów - nie zrezygnuje z likwidacji zakładów i gospodarstw pomocniczych. Chodzi o likwidację zarówno w sektorze samorządowym, jak i rządowym.
Z dochodzących do Gazety Prawnej opinii wynika, że na tle likwidacji powstały już pewne nieporozumienia. Pojawiły się bowiem pogłoski, że likwidowane jednostki będą mogły być przekształcone jedynie w spółki prawa handlowego. Z uzasadnienia do projektu nowej ustawy o finansach publicznych wynika jednak, że zakłady i gospodarstwa w sektorze samorządowym będą mogły zostać przekształcone w jednostki budżetowe, spółki i inne przewidziane prawem formy. Tym trzecim rozwiązaniem jest partnerstwo publiczno-prywatne.
CO DO PRZEKSZTAŁCENIA
Likwidacja i przekształcenia dotyczą 62 państwowych i 2906 samorządowych zakładów budżetowych oraz 349 gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych i 616 gospodarstw pomocniczych samorządowych jednostek budżetowych. Zatrudnienie w tych jednostkach w 2006 roku wyniosło ponad 90 tys. pracowników.
Decyzja dysponenta
Decyzja w co przekształcić zakład lub gospodarstwo należy do dysponentów części budżetowych oraz organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego. O wyborze formy organizacyjnej powinien decydować przede wszystkim charakter prowadzonej działalności przez zakład lub gospodarstwo pomocnicze. Obecnie funkcjonują zakłady budżetowe takie jak: przedszkola, domy kultury, zakłady gospodarki mieszkaniowej, a także prowadzące działalność komunalną: zakłady oczyszczania miasta, transportu miejskiego, wodociągów i kanalizacji. Jeśli chodzi o gospodarstwa pomocnicze, to mogą to być np. ośrodki wypoczynkowe, zakłady naprawy samochodów, ale również np. kasy biletowe czy gospodarstwa prowadzące działalność hotelową.
Zakłady budżetowe można przekształcać na podstawie przepisów ustawy o finansach publicznych oraz ustawy o gospodarce komunalnej. Zastosowanie mają tu również przepisy ustawy o samorządzie gminnym, samorządzie powiatowym oraz samorządzie województwa. Zgodnie z art. 18 ust. 2 pkt 9 lit. h) ustawy o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 ze zm.) do właściwości rady gminy należy podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy dotyczących tworzenia, likwidacji i reorganizacji przedsiębiorstw, zakładów i innych gminnych jednostek organizacyjnych oraz wyposażania ich w majątek. Na szczeblu powiatowym kompetencję taką posiada rada powiatu, natomiast na szczeblu województwa sejmik wojewódzki. Na mocy art. 25 ust. 3 ustawy o finansach publicznych z 30 czerwca 2005 r. (Dz. U. z 2005 r. nr 249, poz. 2104 ze zm.), aby przekształcić zakład budżetowy w inną formę organizacyjną, należy najpierw go zlikwidować. Analogiczne rozwiązanie odnoszące się do gospodarstw pomocniczych przewiduje art. 27 ustawy. Organ, który powołał zakład budżetowy, lub kierownik jednostki budżetowej będący dysponentem gospodarstwa pomocniczego wydaje decyzję o likwidacji nie później niż do 31 grudnia danego roku budżetowego.
Przekształcenie w spółkę
Jedną z możliwości likwidacji zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jest przekształcenie w spółkę prawa handlowego. W przypadku komunalnych zakładów budżetowych mają tu zastosowanie przepisy określone w rozdziale 3 ustawy o samorządzie gminnym.
Artykuł 10 ust. 1 tej ustawy przewiduje, że poza sferą użyteczności publicznej gmina może tworzyć spółki prawa handlowego i przystępować do nich, jeżeli łącznie zostaną spełnione dwa warunki. Po pierwsze, w gminie muszą istnieć niezaspokojone potrzeby samorządu na rynku lokalnym. Po drugie, wysokość bezrobocia musi w znacznym stopniu wpływać ujemnie na poziom życia wspólnoty samorządowej, a dotychczas podejmowane inne działania mające na celu aktywizację społeczności lokalnej nie przyniosły rezultatów.
4 ETAPY
PRZEKSZTAŁCENIA ZAKŁADU BUDŻETOWEGO LUB GOSPODARSTWA POMOCNICZEGO W JEDNOSTKĘ LUB SPÓŁKĘ
1. Uchwała
Organy stanowiące jednostki budżetowe lub dysponenci części budżetowych (rady gminy, ministrowie) podejmują uchwałę o likwidacji zakładu budżetowego lub gospodarstwa pomocniczego
2. Forma organizacyjna
Wybór nowej formy organizacyjnej - np. spółki lub jednostki budżetowej
3. Niezbędne elementy
Określenie wszystkich niezbędnych elementów przewidzianych prawem - w przypadku utworzenia spółki np. przedmiot jej działalności, kapitał zakładowy, skład zarządu, radę nadzorczą
4. Efekt przekształcenia
Powstanie nowej spółki lub jednostki budżetowej
Decyzję o utworzeniu spółki podejmuje ten sam organ, który jest właściwy do likwidacji zakładu budżetowego lub gospodarstwa pomocniczego. Jeśli zatem rada gminy decyduje w uchwale o likwidacji zakładu budżetowego, to również ona powołuje spółkę. Gmina w takiej sytuacji posiada 100 proc. udziałów w takiej spółce i ustala na podstawie przepisów prawa handlowego przedmiot jej działalności, kapitał zakładowy spółki, skład zarządu, radę nadzorczą i inne elementy określone prawem.
Likwidację oraz powołanie spółki, np. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością można powołać w jednej uchwale rady gminy, rady powiatu, rady miasta, czy sejmiku wojewódzkiego. Należy wtedy podjąć uchwałę o likwidacji zakładu budżetowego pod nazwą X w celu przekształcenia w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością pod nazwą X.
Forma spółki odpowiada tym zakładom budżetowym i gospodarstwom pomocniczym, które prowadzą działalność zarobkową. A zatem ta forma zalecana jest dla m.in. zakładów komunalnych, takich jak zakłady oczyszczania miasta czy zakłady komunikacji miejskiej.
Podobnie przebiega procedura przekształcenia w jednostkę budżetową.
ŁUKASZ ZALEWSKI
lukasz.zalewski@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
l Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 ze zm.).
l Ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych. (Dz.U. nr 249, poz. 2104 ze zm.).
l Ustawaz dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (Dz.U. z 1997 nr 9, poz. 43 ze zm.).
l Rozporządzenie ministra finansów z dnia 29 czerwca 2006 r. w sprawie gospodarki finansowej jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych oraz trybu postępowania przy przekształcaniu w inną formę organizacyjno-prawną (Dz.U. nr 116, poz. 783).