Na mocy wyroku sądowego Andrzej K. przed blisko 20 laty trafił do Pogotowia Opiekuńczego w C. Po krótkim pobycie w tej placówce skierowano go do specjalnego ośrodka wychowawczego „Caritas” w Z. W ośrodku tym przebywał aż do osiągnięcia pełnoletności. Opuszczając ośrodek, Andrzej K. zdecydował się na kontynuowanie nauki zawodu. Wiązało się to z określonymi kosztami. Ponieważ sam musiał zatroszczyć się o swoje utrzymanie, postanowił złożyć stosowny wniosek o pomoc finansową do Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej.
MOPS odmawia pomocy
Tu jednak spotkał go zawód - okazało się, że zgodnie z art. 88 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. nr 64, poz. 593 z późn. zm.), osobom pełnoletnim opuszczającym placówkę opiekuńczo-wychowawczą przysługuje pomoc pieniężna na kontynuowanie nauki. Tyle że ustęp 1 tegoż artykułu wśród wspomnianych placówek nie wymienił specjalnych ośrodków wychowawczych. Ponieważ Andrzej K. był wychowankiem takiej placówki, dyrektor MOPS odmówił przyznania pomocy pieniężnej.
Pan Andrzej złożył odwołanie, jednak Samorządowe Kolegium Odwoławcze w K. utrzymało w mocy decyzję dyrektora MOPS. Powód ten sam - w art. 88 ustawy o pomocy społecznej nie ma wymienionych specjalnych ośrodków wychowawczych.
Na szczęście dla wnioskodawcy pozostała jeszcze droga sądowa. Skarga trafiła do wojewódzkiego sądu administracyjnego (WSA).
Sąd pyta Trybunał
Rozpoznający sprawę wojewódzki sąd administracyjny gruntownie przebadał akta i przeanalizował przepisy. Sędziowie doszli jednak do nieco odmiennych wniosków niż MOPS i SKO. Przede wszystkim zwrócili uwagę, że pominięcie specjalnych ośrodków wychowawczych w przepisach nie daje się w racjonalny sposób uzasadnić. W tej sytuacji postępowanie zostało zawieszone, a sąd skierował do Trybunału Konstytucyjnego (TK) pytanie prawne dotyczące zgodności z Konstytucją RP art. 88 ust. 1 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej.
Pomoc jednak się należała
TK podzielił zasadnicze wątpliwości sądu. Wyrokiem zapadłym 13 listopada 2007 r. (sygn. akt P 42/06) uznał sporny przepis za niekonstytucyjny. Uzasadniając orzeczenie, wskazał na wstępie, że pomoc pieniężna na kontynuowanie nauki przysługuje wychowankom placówek wskazanych w art. 88 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej pod następującymi warunkami:
-umieszczenie w danej placówce nastąpiło na mocy orzeczenia sądu,
-wychowanek przebywał w placówce minimum rok,
-osoba wnioskująca o pomoc pieniężną jest zdolna do samodzielnej egzystencji.
Trybunał wskazał, że przynajmniej część wychowanków - tak jak Andrzej K. - spełnia wszystkie powyższe warunki.
Placówki opiekuńczo-wychowawcze wskazane w spornym przepisie różnią się znacznie między sobą formą prawną, charakterem opieki, zadaniami itp. Wspólną ich cechą jest przynależność do systemu oświaty lub wykonywanie zadań oświatowych jako jednych z ważniejszych. Specjalne ośrodki wychowawcze spełniają podobne zadania. Pozostawienie wychowanków tych placówek bez możliwości uzyskania pomocy materialnej na kontynuowanie nauki byłoby co najmniej niekonsekwentne. Co więcej, prowadziłoby do paradoksalnej sytuacji, w której wychowanek jest w ośrodku motywowany do dalszej nauki, po czym po opuszczeniu ośrodka pozbawiany jest takiego wsparcia - podkreślił Trybunał.
Wychowankowie specjalnych ośrodków wychowawczych są takimi samymi podmiotami, jak osoby opuszczające inne tego typu placówki. Pominięcie ich w wykazie z art. 88 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej stanowi więc ewidentne naruszenie zasady równego dostępu do wykształcenia ustanowionej w art. 70 ust. 4 konstytucji - stwierdził w konkluzji TK.
Sprawy mogą być wznowione
Wprawdzie od 1 kwietnia br. przepis art. 88 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej obowiązuje już w nowym brzmieniu, ustalonym niedawną nowelizacją (ustawa z 16 lutego 2007 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej - Dz.U. nr 48, poz. 320), ale nie oznacza to zamknięcia poprzednich spraw.
GSiA OSTRZEGA
Trybunał Konstytucyjny stwierdził wyraźnie w uzasadnieniu, że uznanie niekonstytucyjności wspomnianego przepisu powoduje przede wszystkim możliwość skutecznego odwoływania się od podjętych przed tym dniem decyzji i orzeczeń. Co więcej, TK dopuścił również w tym przypadku możliwość wznowienia postępowań w sprawach, w których zapadły już prawomocne orzeczenia lub decyzje odmawiające pomocy wychowankom specjalnych ośrodków. Samorządy muszą się więc do nich przygotować - także finansowo.
Monika Kozakiewicz