Zgodnie z art. 28e ustawy o samorządzie gminnym wygaśnięcie mandatu wójta przed upływem kadencji jest równoznaczne z odwołaniem jego zastępcy lub zastępców. Ponadto w przypadku wygaśnięcia mandatu wójta przed upływem kadencji jego funkcję, do czasu objęcia obowiązków przez nowo wybranego wójta, pełni osoba wyznaczona przez prezesa Rady Ministrów, czyli tzw. komisarz. Samo wygaśnięcie mandatu wójta następuje m.in. w przypadkach pisemnego zrzeczenia się mandatu, naruszenia ustawowych zakazów łączenia funkcji wójta z wykonywaniem funkcji lub prowadzenia działalności gospodarczej, orzeczenia trwałej niezdolności do pracy czy też odwołania w drodze referendum. Ponadto prezes Rady Ministrów, na podstawie art. 96 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym, może odwołać wójta, w przypadku gdy dopuszcza się on powtarzającego się naruszenia konstytucji lub ustaw. Osoba wyznaczona przez premiera przejmuje kompetencje organu, jakim jest wójt gminy (burmistrz, prezydent miasta). Sytuacja ta jest jednak nietypowa i rodzi konieczność przeprowadzenia ponownych wyborów wójta, burmistrza, prezydenta miasta. Wybory zarządza w drodze rozporządzenia prezes Rady Ministrów w ciągu 90 dni od wystąpienia przyczyny ich zarządzenia. W rozporządzeniu zamieszczony jest kalendarz wyborczy, ustalany po zasięgnięciu opinii Państwowej Komisji Wyborczej. Kalendarz ten określa terminy wykonania czynności wyborczych. Terminy te w przypadku wyborów przedterminowych mogą być krótsze od przewidzianych w samorządowych ordynacjach wyborczych. Rozporządzenie prezesa Rady Ministrów wojewoda podaje niezwłocznie do publicznej wiadomości, w formie obwieszczenia na terenie gminy, na której mają odbyć się wybory.
Kiedy bez wyborów
Wyborów nie przeprowadza się, jeżeli data wyborów przedterminowych miałaby przypaść w okresie sześciu miesięcy przed zakończeniem kadencji wójta. Wyborów przedterminowych nie przeprowadza się także wtedy, jeżeli data wyborów miałaby przypaść w okresie dłuższym niż sześć, a krótszym niż 12 miesięcy przed zakończeniem kadencji wójta i rada w terminie 30 dni od dnia podjęcia uchwały stwierdzającej wygaśnięcie mandatu wójta podejmie uchwałę o nieprzeprowadzaniu wyborów. O przyjęciu takiego rozwiązania zadecydowały niewątpliwie m.in. przesłanki ekonomiczne i racjonalne, gdyż trudno spodziewać się, by efekty działania nowego organu wykonawczego w tak krótkim terminie, jaki pozostawałby po zakończeniu procedury wyborczej do końca kadencji, mogłyby być adekwatne do poniesionych kosztów.
Przemijająca przeszkoda
Zupełnie inaczej sytuacja przedstawia się w przypadku przemijającej przeszkody w wykonywaniu zadań i kompetencji wójta spowo- dowanej jedną z następujących okoliczności: tymczasowym aresztowaniem, odbywaniem kary pozbawienia wolności wymierzonej za przestępstwo nieumyślne, odbywaniem kary aresztu oraz niezdolnością do pracy z powodu choroby trwającej powyżej 30 dni.
W takiej sytuacji zgodnie z art. 28h ustawy o samorządzie gminnym, zadania wójta (burmistrza, prezydenta miasta) przejmuje jego zastępca, a w gminach, w których powołano więcej niż jednego zastępcę - pierwszy zastępca.
W gminie, w której nie powołano zastępcy albo pierwszego zastępcy wójta, a wójt dozna przemijającej przeszkody w wykonywaniu swoich obowiązków, kompetencje wójta przejmuje osoba wyznaczona przez prezesa Rady Ministrów.
Zastępca, pierwszy zastępca albo osoba wyznaczona przez premiera, wykonuje zadania i kompetencje wójta w zależności od przyczyny jej wystąpienia:
• od dnia zatrzymania do dnia zwolnienia,
• od dnia wskazanego w wezwaniu do stawienia się w zakładzie karnym do dnia zwolnienia,
• w okresie wskazanym w zaświadczeniu lekarskim - jednak nie dłużej niż do dnia wygaśnięcia mandatu wójta.
Rada traci radnego
W przypadku utraty prawa wybieralności przez radnego (m.in. skazany prawomocny wyrokiem za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego), sytuacja jest mniej skomplikowana. Wybory uzupełniające przeprowadza się w przypadku wygaśnięcia mandatu radnego w gminie liczącej do 20 tys. mieszkańców. W przypadku wygaśnięcia mandatu radnego, wybranego w okręgu wyborczym dla wyboru rady w gminie liczącej powyżej 20 tys. mieszkańców oraz mandatu radnego powiatu lub województwa, właściwa rada, po stwierdzeniu wygaśnięcia mandatu radnego, podejmuje na następnej sesji uchwałę o wstąpieniu na jego miejsce kandydata z tej samej listy, który w wyborach uzyskał największą liczbę głosów, a nie utracił prawa wybieralności. W przypadku równej liczby głosów decyduje kolejność umieszczenia nazwiska kandydatów na liście.
Pracownicy samorządowi
W określonych ustawą o pracownikach samorządowych przypadkach stosunek pracy mianowanego pracownika samorządowego musi być rozwiązany przez podmiot zatrudniający niezwłocznie, czyli bez wypowiedzenia. W odróżnieniu od przepisów kodeksu pracy rozwiązanie to ma charakter obligatoryjny. Z mianowanym pracownikiem samorządowym można rozwiązać stosunek pracy bez wypowiedzenia w razie choroby trwającej dłużej niż rok oraz z innych przyczyn określonych w art. 53 kodeksu pracy.
Podobnie jak w przypadku wójta (burmistrza, prezydenta) w przypadku tymczasowego aresztowania pracownika samorządowego można go zawiesić w czynnościach. Kompetencje do tego ma właściwy wójt (burmistrz, prezydent). Zawieszenie w pełnieniu obowiązków służbowych następuje z mocy prawa w razie tymczasowego aresztowania pracownika samorządowego mianowanego. Upoważniono ponadto wójta do zawieszenia pracownika samorządowego mianowanego w pełnieniu obowiązków pracowniczych na czas nieprzekraczający trzech miesięcy, jeżeli zostało wszczęte przeciwko niemu postępowanie dyscyplinarne. Maksymalny czas zawieszenia pracownika w pełnieniu obowiązków ma charakter nieprzekraczalny, niezależny od jakichkolwiek uwarunkowań zewnętrznych (np. przewlekłości postępowania dyscyplinarnego). W okresie zawieszenia pracownik zachowuje jednak prawo do wynagrodzenia i innych świadczeń przysługujących na podstawie stosunku pracy.
PRZYCZYNY ZWOLNIENIA PRACOWNIKA SAMORZĄDOWEGO
Rozwiązanie stosunku pracy z pracownikiem samorządowym może mieć miejsce w przypadku:
• prawomocnego skazania na karę pozbawienia praw publicznych albo prawa wykonywania zawodu;
• prawomocnego ukarania karą dyscyplinarną wydalenia z pracy;
• zawinionej utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na danym stanowisku oraz utraty obywatelstwa polskiego.
ŁUKASZ SOBIECH
lukasz.sobiech@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza, prezydenta miasta (Dz.U. nr 113, poz. 984 ze zm.).
• Ustawa z 16 lipca 1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (Dz.U. z 2003 r. nr 159, poz. 1547 ze zm.).
• Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 ze zm.).
• Ustawa z 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 153 ze zm.).